جمهوری اسلامی پهپادهای شناسایی و مراقبت شاهد ۱۱۷ را بر فراز زنگه‌زور در مرز جمهوری آذربایجان و ارمنستان به پرواز در آورده است. این خبری است که روز گذشته رسانه وابسته به سپاه پاسداران با این عنوان که «کوچکترین تحرکات دشمن پشت مرزها رصد می‌شود»، در کانال‌های تلگرامی خود پخش کرده است.

با‌این‌حال، «حکمت حاجی‌اف»، دستیار رییس‌جمهور آذربایجان که به اسراییل سفر کرده است، دیروز در گفت‌و‌گو با شبکه تلویزیونی «آی۲۴» اسرايیل، از تلاش‌های جمهوری اسلامی و جمهوری آذربایجان برای بهبود روابط دو کشور خبرداد.

حاجی‌اف گفته است «بین ایران و آذربایجان تنش‌های خاصی وجود داشت، اما تلاش می‌کنیم با استفاده از کانال‌های دیپلماتیک و گفت‌وگو این مشکلات را حل کنیم و سیگنال‌های مثبتی نیز از طرف ایرانی دریافت می‌کنیم.»

به گفته دستیار رییس‌جمهور، «آذربایجان به تماس‌های دیپلماتیک خود با همتایان ایرانی خود ادامه می‌دهد تا این ورق را برگرداند و فضای مساعدتری برای همکاری و گفت‌وگو در کل منطقه و همچنین بین دو کشور ایجاد کند.»

ارمنستان آماده جنگ و جمهوری اسلامی حامی ارمنستان

به نوشته رسانه‌های آذربایجان، اطلاعات تایید شده‌ای در دست است که خودروهای زرهی و توپخانه از خاک ایران به یگان‌های نظامی یکم، دوم، سوم و چهارم ارمنستان، در مرزهای متعارف با آذربایجان تحویل داده شده است.

رسانه‌های آذربایجان با بیان اینکه ارمنستان با کمک «جمهوری اسلامی ایران» در پی افزایش قدرت نظامی خود است، می‌گویند: «ارمنستان نیروهای مسلح خود را در سطح بالایی در منطقه قره‌باغ آماده جنگ کرده و تنها در هفته گذشته، نزدیک به ۱۰ هزار سرباز ذخیره فراخوانده شدند.»

رسانه‌های آذربایجان می‌گویند که هدف ارمنستان، حفظ جدایی طلبی در خاک جمهوری آذربایجان با تمام ابزارهای ممکن ایدئولوژیک، سیاسی، نظامی، مالی و غیره است. برای این منظور، ارمنستان در تلاش برای به دست آوردن زمان است و از گام‌های واقعی که می‌تواند پیشرفت در تمام جهات مذاکرات را تضمین کند، اجتناب می‌کند.

این رسانه‌ها به نقل از «مرکز تحقیقاتی روسیه» نوشته‌اند که نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران در شمال غرب، در حال آماده شدن برای انجام یک عملیات ضد تهاجمی در صورت درگیری آذربایجان با ارمنستان برای باز کردن کریدور زنگه‌زور است.

کریدور زنگه‌زور چیست و جمهوری اسلامی ایران نگران چه چیزی است؟

پس از شکست ارمنستان در درگیری با جمهوری آذربایجان در جنگی ۴۴ روزه و آزادسازی قره‌باغ، مقامات ایروان در توافق آتش‌بس پاییز ۲۰۲۰، تعهد دادند که در ازا باز شدن کریدور لاچین برای رفت‌وآمد ساکنان ارمنی خان‌کندی، کریدور زنگه‌زور را برای ترانزیت کالا از جمهوری آذربایجان به نخجوان باز کنند.

«رجب طیب اردوغان»، پس از سفر دو روزه به باکو، بعد از انتخاب مجدد به‌عنوان رییس‌جمهور ترکیه، «مشکل اصلی» راه‌اندازی کریدور ترانزیتی زنگه‌زور برای اتصال جمهوری آذربایجان از طریق خاک ارمنستان به نخجوان را، ایران دانسته بود نه ارمنستان.

جمهوری آذربایجان کریدوری را بدون نظارت خود در اختیار ارمنستان قرار داده است تا با ارامنه ساکن بخشی از قره‌باغ (خانکندی، آق دره، خوجاوند و خوجالی) ارتباط داشته باشد. جمهوری آذربایجان خواهان کریدوری در منطقه زنگه‌زور برای ارتباط با منطقه خودمختار نخجوان هست.

جمهوری اسلامی ایران بارها نسبت به باز شدن کریدور زنگه‌زور و قطع مرز با ارمنستان هشدار داده است. همچنین نیروهای نظامی ایران دو بار اقدام به رزمایش گسترده در مرزهای خود با مناطق آزاد شده جمهوری آذربایجان کرده‌اند. مقامات ایرانی همچنین مدعی شده‌اند که با بازگشایی این کریدور، مسیر ترانزیت کالا از ایران به روسیه مختل می‌شود.

جمهوری اسلامی از شروع جنگ دوم قره‌باغ بارها اعلام کرده است که «مخالف تغییر مرزها» در منطقه است. آذربایجان نیز در واکنش به اظهارات مقامات جمهوری اسلامی گفته است که این کشور قصد تغییر مرزها را ندارد.

تنش‌ها میان تهران و باکو مدت‌هاست که هر‌روز به‌شکلی بروز و ظهور می‌یابد. جمهوری اسلامی ایران پس از سال‌ها که از جنگ ایران و عراق می گذرد، برای اولین بار نگران تغییرات مرزی این بار در شمال کشور و در همسایگی جمهوری آذربایجان شده و البته سال‌هاست که از همکاری جمهوری آذربایجان با اسراییل هم شدیدا نگرانی دارد.

مانور نظامی مشترک آمریکا و ارمنستان؛ روسیه نگران، جمهوری اسلامی بدون واکنش

وزارت دفاع ارمنستان روز ۱۵ شهریور اعلام کرد که هفته آینده میزبان یک رزمایش نظامی مشترک با ایالات متحده خواهد بود؛ اتفاقی که موجبات نگرانی روسیه را فراهم می‌کند. دولت ارمنستان با اعلام این مطلب تاکید کرده که هدف از این رزمایش که بین روزهای ۲۰ تا ۲۹ شهریور صورت خواهد گرفت، آماده‌سازی نیروهای این کشور برای شرکت در ماموریت‌های بین‌المللی حفظ صلح است.

این اقدام با تنش دوباره آذربایجان و ارمنستان هم‌زمان شده است. «دمیتری پسکوف»، سخنگو کرملین، روز چهارشنبه اعلام کرد این رزمایش به‌ویژه در شرایط کنونی، مایه نگرانی روسیه است و مسکو از نزدیک تحولات را دنبال کرده و آن را عمیقا تحلیل خواهد کرد. تاکنون جمهوری اسلامی به اخبار این مانور واکنشی نشان نداده است.

چرا در سه سال اخیر روابط دو کشور پرتنش بوده است؟

بعد از جنگ دوم قره‌باغ، روابط جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی پرتنش بوده است. پیش‌تر «الهام علی‌اف»، با انتقاد از جمهوری اسلامی، با اشاره به روابط نزدیک ایران و ارمنستان گفته بود: «باز کردن آغوش کشور مدعی اسلام‌گری به کشوری که مساجد را نابود کرده است، چیزی جز ریاکاری و خیانت نیست.»

به‌نوشته «باکو پست»، نیروهای اطلاعاتی جمهوری‌اسلامی در جریان جنگ قره‌باغ، درصدد استفاده از این شهروندان آذربایجانی علیه آذربایجان و به‌نفع ارمنستان بوده‌اند، ولی با بروز اختلاف‌نظر بین نیروهای اطلاعاتی جمهوری‌ اسلامی و آن‌ها، عوامل اطلاعاتی جمهوری‌ اسلامی با ارائه تصاویر ویدیویی از شهروندانی که در رزمایش‌های نظامی سوریه شرکت داشته، باج‌گیری کرده‌ و آن‌ها را ساکت نگه‌ داشته‌اند.

کارشناسان می‌گویند که نفوذ جمهوری‌ اسلامی بر جمعیت شیعه آذربایجان به‌دلیل نگرشی که در جنگ دوم قره‌باغ اتخاذ کرد، ضعیف شده است. جمهوری‌ اسلامی در جنگ قره‌باغ نه‌تنها کنار کشور مسلمان نبود، بلکه کنار ارمنستان و روبه‌رو جمهوری‌ آذربایجان ایستاد.

برگزاری سه مانور توسط جمهوری اسلامی در مرز جمهوری آذربایجان از سایر مواردی بود که واکنش تند مقامات آذربایجانی را در پی داشت.

حمله به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران، دستگیری جاسوس‌های متهم به ارتباط با دستگاه‌های اطلاعاتی جمهوری اسلامی توسط آذربایجان، ترور نماینده مجلس ملی جمهوری آذربایجان و منتقد سیاست‌های ایران توسط افراد نزدیک به جمهوری اسلامی، پناه دادن به مخالفان جمهوری آذربایجان در خاک ایران، اخراج چهار دیپلمات از هر دو طرف با عنوان «عنصر نامطلوب»، روابط دوستانه جمهوری آذربایجان با اسراییل و افتتاح سفارت آذربایجان در اسراییل و تلاش برای حمله به سفارت اسراییل در باکو، از دیگر مواردی است که روز‌به‌روز به تنش بین دو کشور افزوده است.

چشم‌انداز بهبود روابط تهران و باکو

در چندین ماه گذشته مقام‌های باکو و تهران بارها نسبت به بهبود روابط تاکید کرده‌اند، اما آنچه که مشخص است آذربایجان نسبت به مداخله جمهوری اسلامی در امور داخلی این کشور و حمایت این کشور از ارمنستان ناراضی است. جمهوری اسلامی هم از دخالت در امور داخلی و سیاست خارجی جمهوری آذربایجان ابایی ندارد و با انتقاد از نزدیکی اسراییل و آذربایجان و مساله کریدور زنگه‌زور، بارها این کشور را تهدید کرده است.

جمهوری اسلامی بارها نگرانی خود را از حضور اسراییل و فعالیت نظامی این کشور در خاک جمهوری آذربایجان اعلام کرده و آن را تهدیدی برای منطقه دانسته است، به‌طوری که در سال‌های گذشته نیز در برخی از محافل جمهوری اسلامی، حل نشدن اشغال قره‌باغ را به روابط اسراییل با جمهوری آذربایجان ربط داده است. این ادعا نیز مطرح شده بود که اگر جمهوری آذربایجان به جمهوری اسلامی نزدیک شود، جمهوری اسلامی می‌تواند این مساله را حل کند و مناقشه را پایان دهد.

به‌نظر می‌رسد جمهوری اسلامی از روابط نزدیک اسراییل و جمهوری آذربایجان به حدی ناراضی است که درصدد حمله به سفارت اسراییل در این کشور بوده است. تیر امسال، هم‌زمان با ورود وزیر جنگ اسراییل به باکو، جمهوری آذربایجان از بازداشت یک تبعه افغان خبر داد که قصد داشت به سفارت خانه یک کشور حمله تروریستی انجام دهد. بعد از این خبر، وزیر خارجه اسراییل، جمهوری اسلامی را به تلاش برای حمله به سفارت اسراییل در جمهوری آذربایجان متهم کرده بود.

پیش‌تر «نصیب نصیبلی»، سفیر جمهوری آذربایجان در تهران که بین سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۴در ایران ماموریت داشته، در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» گفته بود: «فرستادن تروریست به کشور برای حمله به سفارت‌خانه یک کشور دیگر هم معلوم می‌کند که ایران به فکر بهبود روابط نیست و این اقدام هم مشابه رفتار این کشور در حمله به سفارتخانه‌ها در تهران است.»

به نوشته روزنامه «مساوات»، رسانه خبری نزدیک به حکومت در جمهوری آذربایجان، «درخواست‌های آذربایجان از ایران مشخص است و اقدامات ایران هم مشخص است و درحال حاضر نمی‌شود گفت که روابط دو کشور به ثبات برسد، چونکه ایران به‌صورت پیوسته اقدامات خصمانه خود را ادامه می‌دهد.»