تازه‌ترین ابزار سرکوب نیروهای امنیتی علیه معترضان در ایران

نیروهای امنیتی کجا را رصد کردند؟

دوربین‌هایی که بر روی پهپادها قرار می‌گیرند، این توانایی را می‌توانند داشته باشند که به وسیله فیلم و عکس‌هایی که از چهره افراد تهیه می‌کنند هم به صورت زنده (در لحظه) پردازش چهره و شناسنایی را انجام دهند، هم بعدا مورد داده‌های جمع‌آوری شده از طریق آنها مورد بررسی قرار گیرد. اما نمی‌دانیم این فناوری پیشرفته در اختیارنیروهای امنیتی قرار دارد یا نه.

حتی اگر امکان استفاده از تکنولوژی تشخیص چهره وجود نداشته باشد، یکی دیگر از نگرانی‌های ثبت تصاویر از چهره افراد به صورت مخفیانه و از طریق پهپادها، تهیه یک فهرست نظارتی بر اساس چهره آنها و تهیه یک بانک اطلاعاتی‌ست که ممکن است افراد هیچ‌گاه ندادند از اطلاعات چهره آنها برای چه مقاصدی استفاده خواهد شد و امکان مقایسه و مطابقت با داده‌هایی که قبلا جمع‌آوری شده را فراهم می‌کند.

حتی می‌تواند به یک بانک داده از چهره و هویت افراد تبدیل شود تا در اعتراضاتی که در آینده رخ می‌دهد، برای شناسایی شهروندان مورد استفاده قرار گیرد.

در نهایت به نظر می‌رسد بر خلاف ادعاهای مطرح شده توسط نهادهای امنیتی در مورد شیوه استفاده از پهپاد از لحاظ تکنیکی، استفاده آنها محدود به موارد زیر می‌شود:

سهیلا اجاقی، معترضی که با پهپاد تعقیب و بازداشت شد

شهر جدید پرند، جایی که علی سیدی، جوان ۲۵ ساله آنجا کشته شد و محمد قبادلو که به اعدام محکوم شده اهل آنجاست، یکی از شهرهای استان تهران است که سال گذشته شاهد اعتراضات گسترده‌ای بود.

سهیلا اجاقی، بهیار بازنشسته، از شهروندانی است که در تاریخ ۲۳ آبان ۱۴۰۱ با پهپاد شناسایی، تعقیب و بازداشت شد.

یک منبع آگاه که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی فارسی بازداشت خانم اجاقی را این‌گونه بازگو کرده است:

«یک هفته در پرند اعتراضات سکوت برقرار بود. پهپاد بالای سر معترضان می‌آمد و هر روز از معترضان فیلم و عکس می‌گرفت. روز ۲۳ آبان که فراخوان داده بودند اعتراضات شلوغ شده بود و با گاز اشک‌آور به همه حمله کردند. حدود ساعت ۹:۳۰ شب بود که همه رفتند. سهیلا به همراه یک پسر جوان سوار تاکسی شدند و ۲۰۰-۳۰۰ متری تاکسی نرفته بود که سه ماشین نیروهای امنیتی با اسلحه دور آنها را گرفتند.»

این منبع به بی‌بی‌سی گفت یک روز بعد از بازداشت، خانم اجاقی را در نزد قاضی بردند و تصاویری که با پهپاد از او گرفته شده بود را نشان دادند:

«سهیلا را با پهپاد تعقیب کرده بودند. ساعت نزدیک ۶ صبح سهیلا را به زندان رباط کریم بردند. همان روز قاضی آمده بود تا به آنها حکم بدهد و دوباره به سهیلا گفتند تو لیدر هستی. سهیلا گفت من لیدر نیستم، بعد قاضی به مردی که کنارش نشسته بود گفت لپ‌تاپ را باز کن و کلی عکس‌و فیلم‌ از یک هفته‌ای که سهیلا در اعتراضات شرکت کرده بود به او نشان دادند. حتی در یکی از عکس‌ها پلاکارد دستش بود و قاضی از او پرسیده بود روی این پلاکارد چی نوشته شده؟»

منبعی که با بی‌بی‌سی گفت‌وگو کرده می‌گوید عکس و فیلم‌هایی که به وسیله پهپاد از سهیلا اجاقی گرفته شده بود، چهره او کاملا قابل تشخیص بوده است.

سهیلا اجاقی نهایتا ۲۴ بهمن ۱۴۰۱ با بخش‌نامه «عفو» از زندان آزاد شد.

استفاده کشورهای دیگر از پهپاد در اعتراضات

در بریتانیا در جریان اعتراضات مسالمت‌آمیز «جان سیاهان ارزش دارد» در سال ۲۰۲۱ و «گروه STOP HS2» (مخالفان پروژه راه‌آهن سریع‌السیر انگلستان)، پهپاد مورد استفاده نیروهای پلیس قرار گرفت.

معترضان معتقدند که مشخص نیست «پلیس دقیقا با پهپاد چه کاری انجام می‌دهد و این اقدام پلیس را «زیرنظر گرفتن معترضان و نقض آزادی حق اعتراض و حریم خصوصی» می‌دانند.

از سوی دیگر پلیس بریتانیا در پاسخ به انتقادها گفت تنها برای «اینکه پلیس اطمینان پیدا کند که همگان در امنیت هستند» به استفاده از پهپاد دست زده است.

بر اساس گزارشی که روزنامه گاردین سال ۲۰۲۱ در این باره منتشر کرده، ظاهرا نگرانی‌های عمومی زیادی درباره اطلاعاتی که پلیس از طریق پهپادها در اعتراضات جمع‌آوری می‌کند وجود دارد، خصوصا که دسترسی به این اطلاعات و یا نحوه استفاده و پردازش آنها برای عموم مردم در حال حاضر وجود ندارد.

رزالیند کامین، مدیر سیاست‌گذاری و کمپین‌های سازمان آزادی (لیبرتی) در بریتانیا، به گاردین گفته که استفاده پلیس از پهپاد «حمله به حق اعتراض است.»

به گفته خانم کامین افزایش روش‌های مختلف نظارت همگانی چه از طریق پهپادها یا دیگر ابزارهای در حال توسعه مانند تکنولوژی تشخیص چهره، به منظور ایجاد رعب، کنترل‌گری و در نهایت ساکت کردن معترضان طراحی شده است.

در جریان اعتراضات به افزایش سن بازنشستگی در آرویل ۲۰۲۳در فرانسه و همچنین اعتراضات به کشته شدن یک نوجوان به دست پلیس در حومه پاریس در ژوئن ۲۰۲۳، پلیس فرانسه اجازه پیدا کرد برای زیر نظر گرفتن اعتراضات به صورت محدود از پهپادهای مجهز به دوربین‌های پیشرفته استفاده کند. اما این موضوع از طریق اطلاعیه‌های پلیس در روزنامه‌های رسمی فرانسه از قبل به اطلاع عموم رسید.

پهپادها و ناشناس ماندن

سازمان «حریم خصوصی بین‌المللی» که یک سازمان غیردولتی در بریتانیا است و از سال ۱۹۹۰ با این ایده تشکیل شده که دولت‌ها از تکنولوژی برای کنترل شهروندان و سلب آزادی‌های آنها استفاده می‌کنند، معتقد است که استفاده دولت‌ها و نیروهای پلیس از پهپاد هم در همین راستا است. به همین جهت راه‌کارهایی درباره محافظت از خود در اعتراضات در برابر پهپادهای پلیس ارائه داده است.

این سازمان می‌گوید پهپادها «حق ناشناس ماندن» شما به عنوان یک شهروند معترض را با توجه به تجهیزاتی که بر روی آن نصب شده، مانند دوربین‌های پیشرفته، نقض می‌کند.

به گفته این سازمان، پلیس از طریق پهپاد امکان استفاده از تکنولوژی تشخیص چهره و هویت گیرنده مشترک بین‌‎المللی تلفن همراه (IMSI-Cather) را به منظور شناسایی، تعقیب و تحت نظر گرفتن معترضان و به‌طور کلی شهروندان را دارد.

تکنولوژی تشخیص چهره که بر اساس هوش مصنوعی و یادگیری‌های عمیق (Deep Learning) عمل می‌کند، اطلاعات صورت افراد را جمع‌آوری و پردازش می‌کند و از آنها برای احراز هویت استفاده می‌کند.

سازمان حریم خصوصی بین‌المللی می‌گوید تکنولوژی تشخیص چهره در اعتراضات از طریق تحت نظر گرفتن، رهگیری و شناسایی چهره افراد در فضای عمومی عمل کند و این اقدام ممکن است مخفیانه یا با اطلاع شهروندان انجام شود.

دوربین‌هایی که بر روی پهپادها قرار می‌گیرند، این توانایی را می‌توانند داشته باشند که به وسیله فیلم و عکس‌هایی که از چهره افراد تهیه می‌کنند هم به صورت زنده (در لحظه) پردازش چهره و شناسنایی را انجام دهند، هم بعدا مورد داده‌های جمع‌آوری شده از طریق آنها مورد بررسی قرار گیرد.

داده‌های جمع‌آوری شده از چهره معترضان می‌تواند منجر تهیه فهرست‌های نظارتی از قبل آماده شود و برای مقاصد مختلف مورد استفاده قرار گیرد، به عنوان مثال برای مقایسه و مطابقت با داده‌هایی که قبلا جمع‌آوری شده است.

حتی می‌تواند به یک بانک داده از چهره و هویت افراد تبدیل شود تا در اعتراضاتی که در آینده رخ می‌دهد، برای شناسایی شهروندان مورد استفاده قرار گیرد.

پیشنهاد سازمان حریم خصوصی بین‌المللی پوشاندن چهره یا رنگ کردن است که تشخیص آن توسط تکنولوژی تشخیص چهره را دشوارتر می‌کند.

آی‌ام‌اس‌آی کَشر، دستگاهی است که با قرار دادنش در هر محلی می‌تواند با رهگیری تلفن‌های همراهی که با شبکه مخابراتی وصل هستند، شماره سریالی که سیم کارت آن وصل است را احزار کند.

این کار امکان شناسایی هویت افرادی که در اعتراضات هستند را به پلیس می‌دهد.

آی‌ام‌اس‌آی کَشر امکان پردازش یا دسترسی به اطلاعات تلفن همراه را ندارد، اما امکان رهگیری پیامک‌ها و تماس‌های تلفنی را دارد. امکان دسترسی به پیام‌های رمزگذاری شده بر روی اپلیکشن‌ها مانند واتس‌اپ، تلگرام و سیگنال و غیره را ندارد.

سازمان حریم خصوصی بین‌المللی پیشنهاد می‌کند در چنین شرایطی معترضان موبایل‌های خود را روی در حالت هواپیما بگذارند و یا آن را خاموش کنند. در صورتی که نیاز به ارسال پیام دارید، پیشنهاد می‌کند که از پیام‌رسان‌های رمزگذاری شده مانند واتس‌پ و سیگنال استفاده کنید.