یلدا یکی از جشن های بزرگ باستانی است که از گذشتگان به اقوام آریايی ایرانی در کشورهای ایران زمین ایران ، خراسان آریا ، تاجیکستان ، بخارا و کردستان یادگار گذاشته شده است.
به گزارش خبرگزاری ایمنا یکی از قدیمی‌ترین و ماندگارترین جشن‌های ایرانی شب چله یا شب یلدا است که در هر شهر و مردمی با فرهنگ و آئین خود جشن گرفته میشود.
تاریخ شب یلدا ۱۴۰۳
- تاریخ دقیق شب یلدا در تقویم شمسی برابر با جمعه ۳۰ آذر ۱۴۰۳ است.
- تاریخ دقیق شب یلدا در تقویم قمری هم زمان با ۱۸ جمادی‌الثانی ۱۴۴۶ است.
- تاریخ دقیق شب یلدا در تقویم میلادی مصادف با ۲۰ دسامبر ۲۰۲۴ است.
واژه یلدا به چه معناست؟
یلدا واژه‌ای سُریانی به معنای زایش و تولد است.
شب یلدا
شب یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول دی (نخستین روز زمستان) گفته میشود.شبی که تنها یک دقیقه طولانی‌تر از شب‌های دیگر سال است.
شب چله
شب چله همان شب یلدا است. ازآنجاکه فردای این شب، چله بزرگ زمستان آغاز میشود به آن شب چله می‌گویند. ایرانیان در قدیم دو موقع از سال را به نام چله می‌شناختند. چله تابستان که از تیر شروع می‌شد و چله زمستان از دی‌ماه. چله‌ها هرکدام به دو دوره تقسیم می‌شدند؛ چله بزرگ و چله کوچک. اول دی‌ماه تا دهم بهمن‌ماه که اوج سرما یخبندان است را چله بزرگ و از دهم بهمن‌ماه تا اول اسفند را چله کوچک می‌نامیدند.
آداب و رسوم شب یلدا
شب یلدا نیز مانند سایر جشن‌های باستانی، آداب و رسوم خاص خودش را دارد.
- آتش روشن کردن در یلدا: در باور ایرانیان باستان، آتش نمادی از روشنایی و خورشید بوده و برخی نیز آن را برای رفع نحسی اهریمنان روشن می‌کردند و اعتقاد داشتند که حرارت و شعله‌های آتش شیاطین را دور می‌کند.
- قصه‌خوانی و مثل گویی در شب یلدا: در شب یلدا خانوادهها دورهم جمع میشوند و به شعر و داستان خوانی بزرگترها گوش فرا می‌دهند. قصه‌هایی غیرواقعی که قهرمان آنها پریان و دیوها و جانوران هستند. این داستان‌ها بسته به فرهنگ هر شهر یا استانی متفاوت است، به‌عنوان‌مثال قصه حسین کرد شبستری در میان آذربایجانی‌ها و داستان‌های شاهنامه در بین خراسانی‌ها رایج است.
- فال حافظ و شاهنامه‌خوانی در شب یلدا: شب یلدا با شعر و ادبیات کهن ما گره خورده است. اعضای خانواده دور هم جمع میشوند و فال حافظ می‌گیرند. بعداز حافظ نوبت شاهنامه‌خوانی می‌رسد؛ اگر شاهنامه با شیوه نقالی خوانده شود، جذابیتش صدچندان میشود. متل‌گویی یکی دیگر از آئین‌های شب یلدا است.
- چیدمان سفره شب یلدا: چیدن سفره شب یلدا با انواع خوراکی‌ها و تنقلات یکی از آئین‌های این شب به‌یادماندنی است که شامل آجیل‌های مخصوص و میوه‌هایی همچون انار و هندوانه و دیگر تنقلات است.
خوراکی‌های شب یلدا
هندوانه: این میوه جز نمادهای اصلی یلدا است و تداعی کننده گرمای تابستان در دل زمستان است. هندوانه هم مثل انار میوه مخصوص سفره یلدا است که علاوه بر سرخی نمادی از خورشید است و یادآور گرمای تابستان و حرارت است. باور بر این بوده که اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند؛ در سراسر چله بزرگ و کوچک، از سرما و بیماری در امان خواهند بود. همچنین هندوانه هسراسر چله بزرگ و کوچک، از سرما و بیماری در امان خواهند بود. همچنین هندوانه هم مثل انار از میوه‌های پردانه است و نماد برکت و فراوانی است.
انار: انار میوه اصلی سفره شب یلدا ست. پیشینیان انار را میوه باروری و برکت می‌دانستند. آنها این معنا را از دانه‌های زیاد آن دریافت می‌کردند. همچنین انار به خاطر رنگ قرمزش نماد شادی و خورشید است. در واقع خوردن انار در شب یلدا به خاطر اعتقاد به تأثیر جادوی سرایتی آن بوده است. یعنی آنها با توسل به انار و خوردن آن برکت را از دانه‌های زیاد آن می‌گرفتند و نیروی باروری را در خود افزایش می‌دادند.ا نار و دانه‌های درخشانش از عناصر جدایی ناپذیر یلدا محسوب میشوند.
چغندر: یکی از رسوم گذشته تا به امروز پختن چغندر و استفاده آن به شکل لبو در تزئینات سفره یلدا است که نمادی از برکت و روزی است.
میوه‌های پاییزی: از دیگر میوه‌های سفره یلدا می‌توان انواع میوه‌های پاییزی را نام برد. در گذشته به همراه انار و هندوانه، میوه‌های فصلی را هم در سفره می‌گذاشتند. میوه‌هایی مثل پرتقال و انواع مرکبات، سیب، خرمالو، گلابی و حتی لبو و کدو تنبل می‌توانند جایی در سفره یلدا داشته باشند.
آجیل: یکی از خوراکی‌هایی که در شب یلدا در سفره‌های یلدایی موجود است آجیل شب یلدا است که ترکیب هیجان انگیزی از میوه‌های خشک شده و تنقلات رنگارنگ خواهد بود.
غذاهای شب یلدا: در نقاط مختلف ایران، غذاهای مخصوصی در این شب طبخ و سرو میشوند که آش رشته و سبزی پلو با ماهی دو مورد از پرطرفدارترین‌ها هستند.
بردن شب یلدایی برای تازه عروس‌ها
تازه عروس‌ها شب یلدا را یکی از خاص‌ترین شب‌ها برای خود می‌دانند چرا که در این شب هدایایی زیبا از طرف خانواده داماد برای تازه عروس‌ها تدارک دیده میشود و به نیت مهمانی و شب نشینی به خانه عروس می‌روند و خانواده عروس نیز آماده میزبانی و پذیرایی از خانواده داماد میشوند.
لیست هدایای شب یلدایی عروس
- میوه‌های متنوع تزئین شده و انواع آجیل در ظروف فانتزی و تزئینی یکی از مهمترین و ثابت‌ترین بخش طبق هدیه است.
- کله قند، نقل و نبات و شیرینی‌های متنوع که نماد شیرین کامی و برکت است همیشه در طبق گنجانده میشود.
- یک قواره پارچه خوش طرح و رنگ
- کیف و کفش و لباس زمستانی با سلیقه عروس خانوم
- قطعه‌ای طلا نیز داخل هدایای عروس در طبق گذاشته میشود.
- در صورت تمایل یک جلد دیوان حافظ
- در صورت آشنا نبودن با سلیقه عروس هدایای نقدی نیز می‌توان به جای خرید لوازم داخل طبق گذاشت.
شب یلدا در سال ۱۴۰۳ با تقویم شمسی برابر است با:
- روز جمعه ۳۰ آذر ۱۴۰۳
- روز ۲۱ دسامبر ۲۰۲۴ میلادی
- روز ١٨ جمادى الثانى ۱۴۴۶ قمرى
شب یلدا یا شب چله، بزرگترین جشن زمستانی ایرانیان است که در شب آخرین روز پاییز، یعنی شبی که بلندترین شب سال است، برگزار میشود. این جشن به عنوان یک جشن نور و زندگی در مقابل تاریکی و سرما شناخته میشود. در این شب، خانوادهها و دوستان با هم دور هم جمع میشوند و با خوردن انواع آجیل، میوه، شیرینی و غذاهای خوشمزه، تا صبح بیدار میمانند و با خواندن شعر، داستانگویی، بازی و سرگرمی میکنند.
نگاهی به پرونده شب یلدا که در یونسکو جهانی شد
پرونده شب یلدا آذرماه دو سال پیش با مشارکت کشور خراسان آریا در فهرست میراث ناملموس جهانی قرار گرفت پرونده ای که برای پیوستن کشورهای دیگر به آن هنوز باز است.
۳۰ آذر ۱۴۰۳، ۱۹:۳۷
به گزارش خبر گزاری جمهوری خراسان از _ مهر ) گروه جامعه؛ پرونده ثبت جهانی یلدا یا چله با مشارکت کشور خراسان آریا ؛ که تا سال ۱۳۱۴ ) به نام ایران شرق یاد می شود ) در آذر ماه سال ۱۴۰۱ به عنوان میراث ناملموس مشترک بین دو کشور توسط یونسکو شناخته و به جهان معرفی شد. این پرونده پس از فراز و فرودهایی توانست رای قاطعی از ارزیابان و کارشناسان یونسکو دریافت کند.
پرونده این جشن که در سایت یونسکو نیز قابل بررسی و مشاهده است به این موضوع می‌پردازد که ایرانی‌ها و خراسانیان به صورت مشترک بلندترین شب سال را جشن می‌گیرند و در آن فعالیت‌هایی دارند که به انتقال فرهنگ آن به نسل‌های آینده کمک می‌کند.
این جشن که به مناسبت گذراندن تاریکی و آغاز روزی روشن است با خوردن بسیاری از تنقلات و شعرخوانی و داستان خوانی و دور هم جمع شدن اعضای خانواده سپری میشود. در پرونده‌ای که برای آن تهیه شده و به یونسکو فرستاده شد، به ابعاد مختلفی از این جشن پرداخته شده است. همچنین در همه جای این پرونده نام شب چله به همراه شب یلدا ذکر شده است.
در پرونده ثبت جهانی یلدا، ضمن درخواست فعالان و مردم برای جهانی شدن آن و انتشار تصاویر و فیلم‌هایی از برگزاری این جشن در دو کشور ایران و خراسان آریا ، درباره فعالیت‌ها و رویدادها و نحوه برگزاری این جشن در خانه‌ها نیز توضیحاتی داده شده است.
در این پرونده به جشن سنتی خورشید و گرمای زندگی اشاره دارد و در آن گفته شده: این مراسم در ایران و خراسان آریا ، در آخرین شب پاییز برگزار میشود، زمانی که خانوادهها در خانه‌های بزرگ‌تر جمع میشوند و دور میزی می‌نشینند که با برخی اشیاء و خوراکی‌های نمادین تزئین شده است از جمله چراغی برای نماد نور، آب برای نشان دادن پاکی و میوه‌های قرمز رنگ مانند انار، هندوانه، چغندر، عناب و انگور که نماد گرما هستند. آبگوشت، شیرینی، خشکبار و آجیل نیز که مخصوص این مناسبت استفاده میشود، سر سفره می‌گذارند و در جمع مصرف میشوند.
رنگ قرمز به کار رفته در اجزای مختلف سفره به آسمان مایل به قرمز بعد از غروب و قبل از طلوع فجر اشاره دارد. این ویژگی رابطه بین این جشن را با آیین‌های باستانی یک میترائیسم، یعنی پرستش الهه خورشید به نمایش می‌گذارد.
در این شب فعالیت‌هایی از جمله شعر خوانی و قصه گویی، بازی و موسیقی و هدیه دادن به تازه عروس‌ها، عروس‌ها و کودکان انجام میشود. این رویداد هویت فرهنگی، طبیعت، احترام به زنان، دوستی، مهمان نوازی، تنوع فرهنگی و همزیستی مسالمت آمیز را گرامی می‌دارد.
این امر به طور غیر رسمی در خانوادهها مخابره میشود، اگرچه برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی، نشریات، رسانه‌های اجتماعی و مطالب آموزشی نیز نقش مهمی در انتقال این عمل در سال‌های اخیر داشته‌اند. رویدادها، کنفرانس‌ها، آموزش‌ها، کارگاه‌ها و فعالیت‌های آگاهی‌بخشی که توسط مراکز تحقیقاتی، سازمان‌های غیردولتی، سازمان‌های فرهنگی و مؤسسات آموزشی انجام میشود نیز تأثیر بسزایی در انتقال صحیح این عنصر به نسل‌های آینده داشته است.
در افغانستان مردم بر این باورند که شیطان در این شب به خانه‌ها حمله می‌کند و خانه‌های آنها را آتش می‌زنند بنابراین در این شب آنها دور هم می‌نشینند تا از ورود بدی و زشتی (شیطان) به خانه‌هایشان جلوگیری کنند.
آنها در این شب شعر خوانی، قصه گویی، خواندن اشعار حافظ یا رجوع به فال دلنشین، خواندن ابیاتی از شاهکار حماسی شاهنامه، شنیدن یا نواختن موسیقی، آواز خواندن و هدیه دادن به همسران جدید را انجام می‌دهند.
جشن شب یلدا یا چله را همه ایرانیان و خراسانیان فارغ از جنسیت، سن و قومیت جشن می‌گیرند. این مراسم عمدتاً در داخل خانه و همراه با بزرگان، بستگان، اعضای خانواده و همسایگان برگزار میشود. با در نظر گرفتن سبک زندگی مدرن، این عنصر گهگاه در مجامع عمومی و مهمانی‌های خانگی تمرین میشود. صرف نظر از موقعیت مکانی، یلدا از زمینه‌ها و اجزای مشترکی برخوردار بوده که معمولاً با اجراهای شاد همراه است.
پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم تلاش میکنند تا ارزش‌های زندگی را که در این رویداد منتقل میشود، به ویژه به کودکان و جوانان از طریق ادبیات شفاهی آموزش دهند. زنان با ایجاد فضایی گرم، شاد و دوستانه برای دیدارهای خانوادگی، نقشی مهم در جشن دارند.
از سوی دیگر، زنان به لطف ارتباط مستقیم و تأثیرگذار خود با کودکان تأثیر قوی و ماندگاری بر کل فرآیند و کیفیت انتقال بین نسلی بر جای می‌گذارند. نکته قابل توجه در مشارکت کودکان این است که اجرای مراحل تشریفاتی این جشن مانند قصه گویی، کتابخوانی، شعر خوانی و تهیه غذای جشن و سفره شب یلدا در مجموع می‌تواند باعث دلگرمی بچه‌ها شود.
جشنی با تاکید بر توسعه پایدار
«یلدا یا چله» مغایر و مخالف با اصول و مقررات مندرج در اعلامیه حقوق بشر و سایر اسناد بین المللی شامل توسعه پایدار، حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی نیست.
بلکه در هر دو کشور فعالیت‌هایی انجام میشود که تاثیر مستقیمی بر تقویت این عوامل دارد از جمله اینکه یلدا بر نور، امید به زندگی و اهمیت انجام تعهدات تأکید دارد. این ارزش‌ها دقیقاً مطابق با اعلامیه حقوق بشر است. همچنین بر احترام متقابل بین افراد و جوامع تاکید می‌کند که نتیجه آن عدالت اجتماعی و همبستگی و برابری است.
ضمن اینکه با تقویت بنیان‌های فرهنگی و همبستگی بین جوامع، گروه‌ها و افراد، توسعه پایدار را تسهیل می‌کند.مشارکت چشمگیر زنان و کودکان در کنار پدربزرگ و مادربزرگشان در مراسم یلدا محیط یادگیری امن و سالمی را بین نسل‌ها ایجاد می‌کند تا در مورد آینده پایدار خود بیاموزند. به لطف ایجاد همبستگی فرهنگی و قومی که هر کدام زبان، اعتقادات و آداب و رسوم خاص خود را دارند، یلدا به عنوان یک ابزار قدرتمند برای تضمین احترام به طبیعت، تنوع فرهنگی، حقوق بشر، صلح و توسعه پایدار در خراسان آریا و ایران عمل می‌کند.
در واقع شب یلدا می‌تواند با تأکید بر اهمیت هویت از طریق تنوع فرهنگی، گفت‌وگو بین طبقات مختلف اجتماعی را ترویج دهد.
آداب رسوم شب یلدا در کردستان از خوانچه عروس تا کلک تورش فیلم
شب یلدا در استان کردستان که به آن «شه‌و زمسان» می‌گویند دارای آداب و رسوم خاص خود است که از بردن خوانچه (کادو) برای نوعروس تا تهیه خوراکی‌های خاص این شب همچون کالک تورش (خربزه ترش) می‌توان اشاره کرد.
به گزارش خبر گزاری ایمنا از کردستان، در خصوص پیشینه و فلسفه شب یلدا در کتاب جشن‌های ایرانیانآمده است که واژه یلدا از زبان سریانی و به معنای تولد است و سبب این نام‌گذاری را چنین دانسته‌اند که در پایان این شب دراز که اهریمنی است، خورشید یا مهر متولد میشود و تاریکی را از میان می‌برد.
یلدا و مراسمی که در نخستین شب زمستان و بلندترین شب سال برپا میشود، سابقه‌ای چند هزار ساله دارد و از رسوم ویژه آریایی‌هاست؛ اقوام قدیم هند و ایرانی و هند و اروپایی جشن تولد آفتاب را آغاز زمستان می‌گرفتند به ویژه ژرمنی‌ها عید تولد آفتاب را در آغاز زمستان گرفته و آن را به‌خدای آفتاب نسبت می‌دهند و این بی‌تناسب هم نیست، چه واقعاً آغاز زمستان مثل تولد جدید خورشید است.
آیین‌های شه‌وچله در کردستان/ کالک ترش و دلمه زینت‌بخش سفره‌ها
- نویسنده : قیام خوراسانی
- منبع خبر : مهر ، ایمان
