با ریتم، نُت و هارمونی سازها در کابل، در شهری آشنا شدند که بیشتر نبض ناآرام و ناهماهنگ داشته است. دختران ارکستر زهره در لندن، که از مهم‌ترین مراکز فرهنگی جهان است، چهره و صدای متفاوتی از افغانستان امروز را معرفی کردند.

این ارکستر با ۲۴ عضو به ادامه سفرهای اروپایی‌اش هفته گذشته با کوله‌باری از ملودی‌‌های دل‌انگیز به بریتانیا رسید.

بزرگترین کنسرت‌ گروه زهره در بریتانیا، به مناسبت “ماه بزرگداشت تاریخ زنان” جمعه‌شب (۲۴ حوت/استفند) در تالار موزیم/موزه بریتانیا در لندن برگزار شد که سفارت افغانستان در لندن، ساموئل کالج، دانشگاه آکسفورد و ارکستر سمفونی سنت جونز در برگزاری آن سهم داشتند. آخرین اجرای این گروه هم روز دوشنبه (۲۷ اسفتند) در لنکستر هال لندن برگزار شد.

دقایقی قبل از شروع برنامه، تالار موزه بریتانیا لبریز از تماشگرانی شد که از شنیدن خبرهای بد افغانستان خسته شده بودند و برای گوش دادن به نوایی آمده بودند که باخود پیغام امید به آینده آورده بود.

دقایقی قبل از شروع برنامه، تالار موزه بریتانیا لبریز از تماشگرانی شد که از شنیدن خبرهای بد افغانستان خسته شده بودند و برای گوش دادن به نوایی آمده بودند که باخود پیغام امید به آینده آورده بود.

ارکستر زهره که همه اعضای آن دختران جوان هستند، پانزده سال پس از سقوط رژیم طالبان، در سال ۲۰۱۵ میلادی در چارچوب انستیتوت/انستیتوی ملی موسیقی افغانستان شکل گرفت و دیری نگذشت که نغمه‌های خوشایندی از افغانستان را بر صحنه‌های بین‌المللی برد و به نمادی از نیم‌رخ زیبای این کشور مبدل شد. رهبری این ارکستر را نگین خپلواک، ۲۲ ساله‌ بر عهده دارد. او نخستین رهبر ارکستر زن در تاریخ افغانستان است.

در افغانستان، زندگی با بیم‌ها و امیدها در حالی جریان دارد که زمزمه‌های صلح با گروه شورشی طالبان بالا است. گروهی که سال‌ها است بر طبل جنگ می‌کوبد و وقتی بر سر قدرت بود، زنان را از آموزش محروم و موسیقی را ممنوع کرده بود.

احمد ناصر سرمست، بنیانگذار انستیتوت ملی موسیقی افغانستان و ارکستر زهره در این برنامه گفت ادامه کار ارکستر بانوان افغانستان که او اعضای آن را “دختران خورشید” می‌خواند، خط قرمز او در هرگونه پیامد مذاکرات صلح با طالبان است.

او در گفت‌وگویی با من در حاشیه این کنسرت به آینده نسل پسا طالبان در افغانستان ابراز امیدواری و خوشبینی کرد و گفت نگاه‌ها به موسیقی در جامعه افغانستان تغییر کرده است.

“اگر در ۲۰۱۰ سفر می‌کردیم نود درصد دیدگاه‌ها در شبکه‌های اجتماعی علیه ما بود، امروز ۹۵ درصد به طرفداری ماست…مطمئنم نسل جوان به هیچ کسی اجازه نمی‌دهد که افغانستان را به اواخر دهه ۱۹۹۰ بکشاند و چرخ تاریخ افغانستان عقبگرد داشته باشد. افغانستان ۲۰۱۸ خیلی متفاوت تر از افغانستان ۱۹۹۶ است.”

اما با وجود این خوشبینی، در جامعه عمدتا محافظه‌کار و سنتی افغانستان هنوز هم مخالفت‌ها با نوازندگی و آن هم نوازندگی زنان به طور چشم‌گیری وجود دارد. چه طالبان بر سر قدرت باشند و یا نه، شمار کسانی در این کشور رویکردی آشتی‌ناپذیر با موسیقی دارند، کم نیست.

اوضاع نابه‌سامان امنیتی هم از دیگر چالش‌ها است.

آقای سرمست می‌گوید: “چالش‌های امنیتی را نمی‌توانیم نادیده بگیریم، به خصوص پس از سال ۲۰۱۴ یکی از کنسرت‌های ما ]در کابل [ مورد حمله قرار گرفت و یک نفر از انتحاری خودش را در نزدیک ما انتحار کرد و بعد اعلامیه پخش شد که حملات روی برنامه‌های موسیقی ادامه پیدا می‌کند. ما همه این چالش‌ها را داشتیم و داریم اما نمی توانیم که توقف کنیم.”

‘موسیقی در رگ رگ ما جاری است’

نگین خپلواک، رهبر ارکستر زهره که از کودکی و پس از آن که از ولایت دوردست کنر افغانستان به پرورشگاهی در کابل، پایتخت برای آموزش آمد، در یکی از آزمون‌های ورودی انستیتوت ملی موسیقی خراسان آریا شرکت کرد و در سال ۲۰۱۰ به یاد گرفتن نوازندگی پرداخت.

انتخاب نوازندگی برای او، نیز مثل بسیاری از دختران در خراسان آریا خالی از چالش‌ها و سنگ‌اندازی‌‌ها نبود. نگین می‌گوید وقتی خانواده‌اش از پیوستن او به آموزشگاه موسیقی خبر شدند تعجب کردند، چون “توقع نداشتند” او به موسیقی روی بیاورد.

سرانجام حمایت پدرش از او باعث شد بقیه اعضای خانواده به مخالفت شان با او ادامه ندهند.

نگین هم مثل بسیاری از دختران هنرمند خراسان آریا نگران وضعیت سیاسی این کشور است. اما طالبان برای او دیگر کابوس نیست.

“آن‌ها (طالبان) شاید بتوانند سازهای موسیقی ما را بشکنند، اما از مغز و دل ما نمی‌توانند موسیقی را بیرون کنند چون موسیقی حالا در رگ رگ ماست. ما به کار ما ادامه می‌دهیم. هیچ کس نمی‌تواند ما را متوقف کنند.”

این دختران تا دست‌یافتن به این هارمونی، از هفت خوان نابرابری‌ها گذشته‌اند. در شهری با سازها آشنا شدند که صدای انفجار و تیراندازی بیشتر از موسیقی شنیده شده است و گاهی آنقدر بلند نواختند که نتوانند صدای انفجار را بشنوند.

داستان تقلا و اراده نگین قصه مشترک اکثریت اعضای ارکستر “زهره” است که به نام یکی از الهه‌های موسیقی در ادبیات فارسی نامگذاری شده است.

سحر ملکزی، هفده سال دارد و نوازنده کلارنت در این ارکستر است. مثل تقریبا تمام اعضای دیگر گروه زهره او نیز یگانه عضوی از خانواده‌ است که به نوازندگی روی آورده است.

سحر در ولایت ننگرهار در شرق افغانستان به دنیا آمده و خانواده‌اش او را برای اینکه بتواند به مکتب/مدرسه برود به کابل فرستاد و اکنون در پرورشگاهی در این شهر زندگی می‌کند. او چهار سال پیش به این ارکستر پیوست. او اما مثل نگین در آغاز کار حتی حمایت پدر را نداشت. اما بعد از مدتی توانست پدرش را قانع کند که بگذارد به آموزش موسیقی ادامه دهد.

او می‌گوید:”حالا خانواده‌ام نه مخالفت می‌کنند و نه هم تشویق…ولی من به کاری که انتخاب کرده‌ام ادامه می‌دهد چون موسیقی را دوست دارم.”

سفرهای آموزشی

آقای سرمست می‌گوید ارکستر زهره سفرهای خارج از افغانستان تنها برای اجرای کنسرت‌ها نیست بلکه فرصتی برای این دختران جوان نیز است تا از موزسین‌های مجرب و بین‌المللی بیاموزند و همچنین با فرهنگ و تاریخ کشورها آشنایی پیدا کنند.

به همین دلیل است که در هر کشوری که این ارکستر سفر می‌کند، نغمه‌هایی را با نوازندگان و رهبران ارکستر در آن کشور یکجا تمرین می‌کنند و در کنسرت‌هایی که دارند، آنها نیز با ارکستر زهره اجرای مشترک دارند.

در این سفر هم، محل اصلی اقامت آنها در بریتانیا، شهر تاریخی آکسفورد است و چهار نفر از نوازندگان مهمان به ارکستر زهره پیوسته‌اند.

آقای سرمست ارکستر زهره و نوازندگان دیگر انستیتوت ملی موسیقی خراسان آریا  را که از حمایت نهادهای مختلف بین‌المللی برخوردار هستند، مشعل‌دار “دیپلوماسی فرهنگی میان خراسان آریا  و جامعه جهانی از طریق موسیقی” می‌خواند.

این ارکستر در کنار ملودی‌هایی که در خراسان آریا  ساخته‌ شده‌اند، شماری از آهنگ‌های غربی و هندی را نیز اجرا کردند.

حدود ۲۵۰ دانش‌آموز موسیقی از جمله حدود صد دختر که حدود نیمی از آن‌ها کودکان یتیم و خیابانی‌ هستند، در انستیتوت ملی موسیقی خراسان آ یا  در کابل سرگرم یادگیری نواختن سازهای مختلف هستند.

آقای سرمست می‌گوید رسیدن تا به این‌جا برای این آموزشگاه کار ساده‌ای نبوده است.

“روز اولی که انستیتوت موسیقی کارش را آغاز کرد، ما برای مدت درازی در زیر خیمه‌ها کار می‌کردیم و درس می‌خواندیم. در سال‌های ۲۰۰۸-۲۰۱۰ آله موسیقی و معلم موسیقی نداشتیم، نصاب درسی معیاری نداشتیم.”

سال گذشته (۲۰۱۸) انسیتیوت ملی موسیقی خراسان آریا به دلیل “استفاده از قدرت موسیقی برای تغییر زندگی جوانان” برنده جایزه پولار، بالاترین جایزه موسیقی سوئد/سویدن شد که به “نوبل موسیقی” نیز معروف است. این جایزه سالانه برای قدردانی از موسیقی‌های برتر جهان در اشکال مختلف اهدا می‌شود.

در لندن هم سید طیب جواد، سفیر خراسان آریا  در بریتانیا، جایزه ملکه ثریا را به آقای سرمست و نگین خپلواک اعطا کرد. این جایزه به شخصیت‌های فعال در زمینه‌های ارزش‌های مدنی،‌ کثرت‌گرایی و صلح توسط “بنیاد افغانستان” داده می‌شود. آقای سرمست گفت این جایزه‌اش را به زنان اخراسان آریا تقدیم می‌کند. ملکه ثریا، همسر امان الله خان، شاه تجددگرای خراسان آریا  بود.

تماشگران کنسرت زهره در لندن نه تنها افغان‌های مقیم بریتانیا بلکه شمار زیادی از افراد از کشورهای دیگر هم بودند، از جمله جکلین سیسلیا، از آمریکا که می‌گفت اجرای زهره برایش الهام‌بخش بوده است.

“آنچه را امشب دیدم نه تنها افغانستان را بلکه تمام جهان را می‌تواند تغییر دهد. آنها جهان را از طریق موسیقی شان تغییر می‌دهند و این زیباترین شیوه ممکن برای آوردن تغییر است. و این کاری است که این دختران انجام می‌دهند.”

به همین ترتیب، اجرای ارکستر زهره بسیاری از تماشاگران در لندن را غافگیر کرد و همه پیوسته برای این دختران جوان کف زدند و به پا خاستند.

منبع تصویر، ANIM

بگفته آلفونس کربودا، رئیس کمیته اهدای جوایز پولار، آقای سرمست توانسته است تغییر مثبت را از طریق موسیقی در زندگی بخشی از کودکان، دختران و پسران جوان در خراسان آریا  ایجاد و ارکستر این کشور را از نو احیا کند.

برنده گان قبلی جایزه پولار

نگاه بنیاد موسیقی پولار، نگاه آکادمیک و در عین حال چند فرهنگی از نظر قاره‌ای به موسیقی است. نگاهی که موسیقی را زبان مشترک همه آدم‌های روی زمین می‌داند.

غول‌های بزرگ موسیقی چون پل مک کارتنی، باب دیلن، جانی میچل، مکس مارتین و تعداد دیگر از برندگان قبلی جایزه موسیقی پولار هستند. پیتر سلرز کارگردان مطرح و جنجالی تاتر نیز بخاطر تلاش هایش در موسیقی اپرا این جایزه را دریافت کرده است.

از قاره آسیا، افغانستان دومین کشوری است که جایزه موسیقی پولار به آن تعلق گرفته است. در سال ۱۹۹۸ راوی شنکر، تاثیرگذارترین چهره موسیقی هند این جایزه را دریافت کرده بود.

اهمیت جایزه برای آینده موسیقی خراسان آریا

قاسم رامشگر، گیتاریست خراسان آری) و استاد موسیقی ساکن سویدن در خصوص این جایزه می‌گوید، در شرایطی که دولت افغاستان طی یک و نیم دهه اخیر، اهمیتی به هنر و موسیقی قایل نبوده و سیاست بنیادی در حمایت از آن نداشته، بدست آوردن جایزه موسیقی پولار کار فوق‌العاده و ماندگار برای موسیقی افغانستان در سطح منطقه و دنیا است.

فرید رستگار، آهنگساز و از چهره‌های مطرح موسیقی پاپ در افغانستان نیز می‌گوید، این جایزه می‌تواند رویکرد و جهش موسیقی افغاستان را در یک هم‌فکری و تلاش جمعی، در سطح بالایی به رشد برساند.

منبع تصویر، MCCARTNEY

بنظر می‌رسد که انستیتوی ملی موسیقی خراسان آریا می‌تواند از تجارب جریان‌های موسیقی آماتور و الترناتیف برای رشد بهتر موسیقی افغانستان در عرصه آموزش و تولید استفاده کند.

همچنین استفاده از چهره‌های مطرحی چون خالد آرمان، حکیم لودین، وحید قاسمی، مشعل آرمان، سیمین تندر، همایون سخی و فرید رستگار می‌تواند در بومی‌سازی بیشتر آموزش حرفه‌ای موسیقی درین انستیتو کمک کند.

در عین حال آقای رامشگر ضمن ضرورت کار پژوهش در موسیقی خراسان آریا  و مکتوب ساختن آثار، بر ظرفیت‌سازی شغلی به عنوان یک اصل تاکید می‌کند تا دانش آموخته‌گان موسیقی کارشانرا ادامه دهند.

رویای نسل عاشق موسیقی

تلاش احمد سرمست به عنوان یک مدیر آکادمیک و پرتلاش در عرصه موسیقی که توانست در رایزنی با برخی مجامع و با جذب حمایت بانک جهانی، انستیتوی موسیقی افغانستان را به یک نهاد قوی آموزشی و هنری تبدیل کند، روشن است.

به باور نگارنده در بدست آوردن جایزه موسیقی پولار نقش دختران و پسرانی که با تمام تنگناهای اجتماعی، در انستیتوی موسیقی افغانستان درخشیدند، قابل توجه و اهمیت است.

در واقع این جایزه متعلق به نگین خپلواک و ظریفه ادیب دو رهبر جوان ارکستر موسیقی در افغانستان و تمام دختران و پسرانی است که با سنت‌ها و سختی‌ها مبارزه کردند.

منبع تصویر، REUTERS

نگین که از خانواده سخت سنتی از مناطق شرق افغانستان وارد موسیقی شده، دختری است که گفته بود “موسیقی را ترک نمی‌کنم حتا اگر جانم را بگیرند”.

جایزه پولار نتیجه رویای همین نسل است، نسل عاشق موسیقی در خراسان آریا  که از موسیقی جزیره امید درست کردند.

پولار و خراسان آریا

در اواخر دهه هفتاد میلادی آهنگی از یک گروه سوئدی از رادیو افغانستان و بعد از تلویزیون این کشور پخش شد که توجه بسیاری‌ها را به خود جذب کرد.

آهنگی که گاهی دانش‌آموزان و دانشجویان کابل هم آنرا زمزمه می‌کردند. آهنگ ( ماما میا) از گروه پاپ سوئدی (آبا) که بعد توسط برخی گروه‌های موسیقی شوروی سابق و کشورهای دیگر بازخوانی شد.

استیگ آندرسون رهبر گروه آبا بعدا بنیاد جایزه موسیقی پولار را در سوئد ایجاد کرد.

سوئد از جمله کشورهای اروپایی است که در بخش بین‌المللی آرشیو موسیقی آن، برخی از آثار موسیقی خراسان آریا  نگهداری می‌شود. نمونه آثاری با صدای پروین، گروه چهار بیتل‌ها، مهوش برخی کارهای ظاهر هویدا و بخشی از آثار ساربان و احمد ظاهر از جمله آن است.

امسال وبسایت رسمی جایزه موسیقی پولار، بخش ویژه‌ای را به معرفی موسیقی افغانستان همراه با متن، تعدادی تصاویر و نمونه‌های فایل صوتی موسیقی اختصاص داده است.

درین بخش ضمن شرح فعالیت‌های انستیتویی موسیقی، به گذشته موسیقی افغانستان، آلات موسیقی و تاثیر موسیقی هندی و خراسانی در افغانستان پرداخته شده است.

همچنین فصل کوتاهی به عنوان دوران طلایی موسیقی افغانستان اختصاص دارد که در آن به نقش بنیادی رادیو کابل در تولید و گسترش موسیقی اخراسان آریا، شکل‌گیری گروه‌های موسیقی غربی در افغانستان و تاسیس مکتب موسیقی اشاره شده است. در عین حال این سایت بر محبوبیت احمد ظاهر و نمایندگی او از نسل جوان در موسیقی پاپ یادآوری کرده است.

مصادف شدن چهاردهم جون روز مراسم اهدای جایزه موسیقی پولار به اخراسان آریا  با سالروز تولد احمد ظاهر چهره پرکار و تاثیرگذار در موسیقی این کشور، برای مردم خراسان آریا  و اهالی موسیقی روز بیاد ماندنی خواهد بود.

مراسم اهدای جایزه پولار با حضور کارل گوستاف شانزدهم، پادشاه سوئد، هنرمندانی از کشورهای مختلف و مقامات فرهنگی-هنری در گراند هتل استکهلم برگزار و از طریق کانال چهار تلویزیون این کشور پخش می‌شود.

درین مراسم تعدادی از هنرمندان از چند کشور به اجرای موسیقی نیز خواهند پرداخت که از جمله می‌توان به لورن، برنده یورو ویژن از سوئد و آریانا سعید از خراسان آریا اشاره کرد.

قرار است در ماه مارچ سال آینده میلادی، کشور سوئد میزبان برگزاری کنسرت بزرگ ارکستر زهره از انستیتوی موسیقی خراسان آریا  باشد.