یاشار گولر، وزیر دفاع ترکیه اخیرا به خبرنگاران گفت که این دعوا روز ۱۰ نوامبر در جریان مراسمی به مناسبت سالگرد مرگ آتاتورک رخ داده است.
در این مراسم قرار بود که دانشجویان عکسی از آتاتورک را روی لباسشان نصب کنند، اما یکی از آنها این کار را نکرده و گفته برای این کار سنجاق نداشته است.
به گفته وزیر دفاع ترکیه دانشجویان دیگر از این کار او انتقاد کردهاند و در نهایت دعوایی شدید بین آنها درگرفته است. تمام دانشجویان افسری که در این دعوا دخالت داشتهاند «موقتا تعلیق شدهاند».
شخصیت، دستاوردهای نظامی و ارزشهای سکولار و غیرمذهبی آتاتورک، همواره در ارتش ترکیه ارج نهاد شده است.
آیتونک ارکین، ستوننویس سوزکو، روزنامه ملیگرا و مخالف دولت ترکیه نوشته است که این دعواها بعد از مراسم هم ادامه داشته و روز ۱۳ نوامبر دانشجویان دیگر، پوستری از آتاتورک را روی در اتاق دانشجویی نصب کردهاند که در روز مراسم عکس را به لباسش نصب نکرده بود.
او مینویسد که این پوستر بعدا برداشته شده اما دعوایی دیگر درگرفته است.
بعضی رسانهها هم گزارش دادهاند که در روز ۱۰ نوامبر تنها یک دانشجو نبوده که بدون عکس آتاتورک در مراسم حاضر شده، بلکه تعدادی دیگر هم این کار را کردهاند.
وزارت دفاع ترکیه روز ۲۰ دسامبر در بیانیهای اعلام کرد که تحقیقات اداری و قضایی درباره این مسئله آغاز شده است.
شبکه خبری انتیوی که از کانالهای اصلی خبری در ترکیه است روز ۲۱ دسامبر گزارش داد که بعد از این وقایع هیچکس از ارتش اخراج نشده است.
ارکین هم به نقل از یکی از افسران شاهد دعوا نوشته است که پیش از این درباره وجود یک گروه ضد آتاتورک در ارتش به افسران ارشد هشدار داده شده بود.
وزیر دفاع ترکیه به دلیل نام نبردن از آتاتورک در جریان توضیح درباره این وقایع، مورد انتقاد قرار گرفته است. او در صحبتهایش گفته بود که دانشجویان قرار بوده «یک عکس» روی لباسشان نصب کنند اما نگفته بود که عکس مورد نظر، عکس آتاتورک بوده است.
منابع نظامی در گفتوگو با شبکه انتیوی به انتقادها پاسخ دادهاند. به گزارش این شبکه آنها گفتهاند: «هیچکس در جایگاهی نیست که عشق و وفاداری ارتش یا وزیر ما را به آتاتورک زیر سوال ببرد.»
مقایسه با کودتای نافرجام ۲۰۱۶
تنشهای تازه بحثی قدیمی را درباره گروههای مذهبی داغ کرده که ادعا میشود در حال نفوذ کردن در داخل ارتش ترکیه هستند.
ارتش طی دو دهه گذشته که حزب عدالت و توسعه رجب طیب اردوغان در قدرت بوده، دچار تغییراتی اساسی شده است.
یک گروه اسلامگرا که قبلا حزب عدالت و توسعه از آن حمایت میکرد، اما الان با عنوان «سازمان تروریستی فتحالله گولن» معرفی میشود، به عنوان مسئول کودتای نافرجام روز ۱۵ ژوئیه سال ۲۰۱۶ در ترکیه معرفی شد.
با وجود آن که بعد از کودتا هزاران نفر از افسران و نیروی ارتش به اتهام ارتباط با این گروه اخراج شدند، اما رسانههای مخالف دولت میگویند که گروههای مذهبی دیگری جای خالی آنها را در ارتش پر کردهاند.
روز ۱۹ دسامبر در جریان یک میزگرد تلویزیونی در شبکه خبری «هالک تیوی»، از جمله رسانههای طرفدار مخالفان دولت، «حزب خوب» یکی از احزاب ملیگرای مخالف، درباره «سازمانی جدید متشکل از گروههای مذهبی درون ارتش» هشدار داد.
ارکین هم در مقالهاش در روزنامه سوزکو این سوال را مطرح کرده است که آیا وزارت دفاع حاضر خواهد شد که درباره اتفاق اخیر یا اصولا درباره حضور گروههای مذهبی در ارتش ترکیه تحقیق کند.
مهمت تزکان، روزنامهنگار طیف مخالف دولت هم در ستون خود با اشاره به وقایع اخیر و با یادآوری کودتای نافرجام ۱۵ ژوئیه سال ۲۰۱۶، هشدار داده است که «تاریخ خودش را تکرار میکند».
وزارت دفاع ترکیه ادعاها درباره وجود فرقههای و «ساختارهای» مذهبی در داخل ارتش را رد کرده است.
روزنامه ینی شفق که از رسانههای به شدت طرفدار دولت است، روز ۱۴ دسامبر گفت که افسران سکولار ارتش، کسانی را که نماز میخوانند به اشتباه به عضویت در گروههای مذهبی متهم میکنند.
جماعت منزل»، گروه پرنفوذ در میان جریانهای مذهبی ترکیه چیست و چرا منتقدان نگران هستند؟
- نویسنده, محمود حمسیچی
- شغل, بیبیسی
مرگ اخیر رهبر یک گروه مذهبی در ترکیه به نام «جماعت منزل» باعث جلب توجه رسانهها و مردم به این گروه صوفی مسلک شد که در سالهای اخیر رشد چشمگیری داشته است.
عبدالباقی ارول که مریدانش او را «شیخ» خطاب میکردند، اخیرا در سن ۷۴ سالگی در استانبول درگذشت.
مراسم تشییع جنازه او در روستای «منزل» در نزدیکی شهر آدیامان واقع در جنوب شرق ترکیه برگزار شد.
دهها هزار نفر از مناطق مختلف ترکیه در این مراسم شرکت کردند و در جاده ورودی روستا صفی چند کیلومتری از خودروهایی تشکیل که راهی این مراسم بودند.
از رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه گرفته تا شماری از رهبران احزاب مخالف راستگرا، از جمله احمد داوود اوغلو، نخست وزیر سابق ترکیه در شبکههای اجتماعی پیام تسلیت دادند.
روستایی در آدیامان
جماعت منزل که پدربزرگ شیخ عبدالباقی آن را بنا نهاده، پیرو طریقت نقشبندی است که بزرگترین طریقت تصوف در ترکیه به حساب میآید.
اقبال عمومی به این گروه در دهه ۱۹۷۰ میلادی بالا گرفت. در آن زمان بسیاری برای ترک عاداتی مثل نوشیدن مشروبات الکلی که از نظر مذهبی ناشایست به حساب میآید، به روستای منزل سفر میکردند.
جماعت منزل در طول زمان روابط خوبی با بعضی احزاب راستگرا در صحنه سیاسی ترکیه برقرار کرد.
با وجود این مانند بسیاری از گروههای مشابه دیگر در این کشور، بعد از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه رجب طیب اردوغان در سال ۲۰۰۲ رونق بسیار بیشتری گرفت.
در میان این گروهها جنبش گولن به رهبری فتحالله گولن، روحانی ساکن آمریکا تا مدتها از حزب عدالت و توسعه حمایت میکرد.
اما این اتحاد دوام نیافت و در سالهای دهه ۲۰۱۰ میلادی، جنبش گولن و حزب اردوغان به دشمنان یکدیگر تبدیل شدند.
حمایت از دولت؟
سال ۲۰۱۶ دولت ترکیه، جنبش گولن را به برنامهریزی کودتایی خونین متهم کرد و با شناسایی این جنبش به عنوان «گروه تروریستی» شروع به قلع و قمع اعضا و هواداران آن، در تمام سطوح اجتماعی و سیاسی به ویژه در داخل دستگاههای اداری دولت کرد.
باور عمومی بر این است که گروههایی مانند جماعت منزل که در جریان این وقایع حمایت کامل خود را از دولت نشان دادند، بعد از این دوره ارج و قرب بیشتری پیدا کردند.
در حال حاضر بسیاری این گروه را متهم میکنند که در حال تلاش برای سازماندهی اعضای خود در داخل سیستم دولتی، به ویژه در بخشهایی مانند وزارت بهداشت ترکیه است. جماعت منزل و دولت ترکیه هر دو این اتهام را رد میکنند.
بسیاری از چهرههای مخالف دولت معتقدند که تلاش مشابه جنبش گولن برای نفوذ به داخل سازمانهای دولتی بود که برای ترکیه فاجعه آفرید و هشدار میدهند که حالا حزب حاکم عدالت و توسعه با باز گذاشتن دست جماعت منزل، همان اشتباه را مرتکب میشود و این مسئله ممکن است در آینده به مشکلی جدی برای کشور تبدیل شود.
شبکه جماعت منزل
مخالفان این استدلال، نهتنها آن را رد میکنند بلکه مدعی هستند که جنبش گولن یک «گروه تروریستی» بود که از سوی قدرتهای خارجی سازماندهی میشد، در حالی که جماعت منزل یک گروه داخلی است که در جهت منافع کشور و ملت فعالیت میکند.
شواهد نشان میدهد که منزل به گروهی بانفوذ و فعال در حوزههای مختلف تبدیل شده است.
برای مثال گفته میشود که انجمن صنعتگران و کارآفرینان ترکیه به نام «تومسیاد» که سازمانی تجاری است، با جماعت منزل در ارتباط است.
این جماعت در سرتاسر ترکیه فعال است و خود میگوید هزاران عضو و پیرو دارد.
منزل رسانههای زیادی هم در در اختیار دارد؛ کانالهای تلویزیونی و رادیویی و همین طور چاپخانهها و انتشاراتی که عمدتا کتابها و متون مذهبی منتشر میکنند. بسیاری از این رسانهها و انتشارات با نام «سمرقند» فعالیت میکنند.
گروههای غیردولتی وابسته به جماعت منزل هم اخیرا بیش از پیش در بخشهای خیریه و امداد فعال شدهاند.
علاوه بر فعالیتهای معمول و روزمره، این بنیادها و انجمنها در فجایع طبیعی مانند زلزله به سرعت و به صورت گسترده فعال هستند.
خارج از ترکیه هم در کشورهایی مانند اندونزی و آلبانی فعالیت خود را افزایش دادهاند.
کنفدراسیون جوانان، آموزش و فرهنگ (گنچکون) که یک انجمن وابسته به جماعت منزل است، در سازماندهی برنامههای جوانان فعال است، از تحصیلات مذهبی گرفته تا فعالیتهای ورزشی.
روستای منزل همچنان مقصدی جذاب برای بسیاری از بازدید کنندگانی که است که به قصد زیارت به آنجا میروند. با وجود آن که یک روستا است، اما پر از مساجد چشمگیر، مدارس مذهبی، کارگاهها و مجتمعهای مسکونی است که با معماری مدرن ساخته شدهاند.
هنوز رهبر جماعت منزل، بعد از مرگ عبدالباقی ارول اعلام نشده است. گفته میشود که روند انتخاب جانشین ممکن است با مشکلاتی روبرو شود، چون نام هر سه پسر شیخ درگذشته برای رهبری جماعت مطرح شده است.
اما فارغ از آن که چه کسی رهبری گروه را بر عهده بگیرد، تشییع جنازه ارول بار دیگر نشان داد که جماعت منزل به گروهی پرنفوذ در میان جریانهای مذهبی ترکیه تبدیل شده است. به همین دلیل فعالیتهای این گروه همچنان در افکار عمومی ترکیه مطرح خواهد بود و بیش از پیش مورد بحث قرار خواهد گرفت.
اسلامگرایی و انتخابات پیشروی ترکیه؛ مساله دین و آزادی چقدر برای دو طرف اهمیت دارد؟
- نویسنده, عطا محامدتبریز
- شغل, پژوهشگر علوم سیاسی
در کارزار انتخاباتی ترکیه ویدیویی به نام «من علوی هستم» از کمال قلیچداراوغلو، کاندیدای ریاست جمهوری و رئیس حزب جمهوری خواه خلق، خبرساز شد. بسیاری این ویدئو را که بیش از ۱۰۳ میلیون بار مورد بازدید قرار گرفته و رکورد بازدیدهای توییتری را شکسته بود، کاری متهورانه دانستند.
برخی از تحلیل گران سیاسی نیز معتقد بودند این ویدئو، اقدامی پیشگیرانه برای خنثی سازی حملات احتمالی ائتلاف جمهور به سردمداری حزب عدالت و توسعه بود. آنها یاد واقعهای در میتینگ انتخاباتی سال ۲۰۱۱ افتاده بودند که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری فعلی و رئیس حزب عدالت و توسعه امروز، آن روزها به مردم حاضر در میدان گفته بود «میدانید که آقای کمال یک علوی است» و حضار هم «هو »کرده بودند.
اردوغان، این بار در واکنش به ویدیو سه دقیقهای قلیچداراغلو در یک سخنرانی گفت عدهای میخواهند در کشور فرقهگرایی راه بیندازند. وی ادامه داد: «ما به علویها و به هر گونه دیگری احترام میگذاریم.» استفاده از واژه «گونه» برای یک باور دینی بسیاری را به انتقاد واداشت. برخی از منتقدین میگفتند این تحقیری علنی و راهی برای سرکوب باورها خواهد بود.
انتشار این ویدئو، چه اقدامی شجاعانه باشد چه پیشگیرانه، واکنشها به آن، نشان میدهد که جامعه ترکیه با دوقطبی بر سر موضوع دین روبهورست. برخی در این کشور معتقدند که فضای دینی ترکیه رها شده است و برخی دیگر مسیر موجود را، راهی برای برآمدن حکومت شریعتمحور قلمداد میکنند. این گزارهها اگرچه سمت و سوی رادیکال دارند اما به نظر میرسد مسئله دین و آزادیهای گره خورده به آن در این دوگانه، یکی از تاثیرگذارترین مسائل در انتخابات این کشور باشد.
طریقتها و جماعتهای دینی در سیاست
اگرچه در سال ۱۹۲۵ آتاتورک فریاد برآورده بود که «تکیهها و زاویهها باید بسته شوند و هیچ کدام از ما نیازمند راهنمایی آنها نیستیم» و با وجود آنکه توانسته بود این ایده را بدل به قانون کند، اما امروز، هم آن قانون تغییر کرده و هم اکثر فضای آموزش خصوصی و خوابگاههای ترکیه در دست یکی از جماعتها و یا طریقتها است. حضور و تاثیرگذاری آنها در سیاست این کشور بیش از هر زمان دیگری است. در فضای بازی که دولت برای آنها فراهم کرده است آنها قدرت فعالیت جدی در بخشهای مختلف را یافتهاند.
فعالیت آنها صرفا در حوزه آموزش نیست، بلکه به واسطه نیروی انسانی و توانایی مالی که در اختیار دارند، هولدینگها و بنگاههای مختلفی در راستای منافع خود به وجود آورده و حتی بیمارستانهایی نیز تاسیس کردهاند. به خاطر همین نیروی مادی و اجتماعی و همچنین گرایش دولت مستقر کشور به این گروهها، تاثیر آنها در سیاست ترکیه روز افزون است.
این طریقتها، جماعتها و فرقهها دینی که پیشتر فعالیتشان قدغن بود، امروز تصمیم خود در مورد انتخابات را طی بیانیههایی اعلام میکنند. یکی از مهمترین این جماعتها که نفوس و نفوذ قابل توجهی دارد، جماعت «اسماعیلآقا» است. آنها، همچون بسیاری از طریقتهای دیگر طی بیانیهای از رجب طیب اردوغان و ائتلافی که در حول او و حزبش به وجود آمده حمایت کردند.
مشایخ این جماعت که در حوالی ۱۹۸۰ به وجود آمده و یک طریقت نقشبندی است، بارها مورد زیارت اردوغان واقع شدهاند. بیانیه این جماعت میگوید که انتخابات پیش رو «یکی از نقاط عطف تاریخی» است و ائتلاف جمهور تلاشی برای حفظ ارزشهای دینی، ملی و اخلاقی آغاز کردهاند. بیانیه معتقد است این ائتلاف در برابر کسانی قرار دارد که ارزشهای الهی را در برابر کسانی که پروژههایی برای از بین بردن خانواده و نسل دارند محافظت میکند.
اما مهمترین جماعت حامی ائتلاف جمهور جماعت منزیل است که بعد از متلاشی شدن طریقت منسوب به فتحالله گولن، امروز پر پیروترین جماعت دینی ترکیه محسوب میشود. حمایت آنها به قدر حمایت جماعت اسماعیلآقا علنی نیست. جماعت منزیل نه به نام خود بلکه به واسطه امضای مشترک انجمنها، موقوفات و هولدینگهایی که در اختیار دارد از این ائتلاف «ملی و بومی» حمایت کرده است.
این طریقت نقشبندی که از روستای منزیل در استان آدییامان به پا خواسته، برخلاف جماعت اسماعیلآقا دارای شبکههای تلویزیونی و رادیویی است و بسیاری در آناتولی شرقی تحت تاثیر فعالیت رسانههای زیر نظر آنهاست. اگرچه برخی از مفسران میگویند این جماعت در وزارتخانههای مختلف نفوذ کرده و تاثیر بسزایی در سیاست دارند اما به همان میزان به واسطه انجمنیهای خیریه خود مانند «بشیر» توانستهاند در میان مردم آناتولی نفوذ کنند. بعضی گزارشهای موجود در رسانههای ترکیه حکایت از آن دارند که به ویژه فعالیت این انجمن خیریه در بعد از زلزله ۶ فوریه، باعث شده است که نفوذ عقاید جماعت منزیل میان تودهها بیش از پیش گسترش یابد.
همجنسگرایان و خانواده «مقدس»
جماعتهای دینی ترکیه نقش بسزایی در انتخابات ترکیه خواهند داشت اما تحلیلگران میگویند بازتاب سیاسی خواستهای آنها از زبان مقامات حزب عدالت و توسعه بیرون میآید. یکی از این منویات، حقوق همجسنگرایان است.
برخی اعضای حزب عدالت و توسعه این رقابت انتخاباتی را میان یک دوگانه میپندارند، دوگانهای که در یک سوی آن هواداران حقوق همجنسگرایان و دیگر گروههای اقلیت جنسی و در سوی دیگر آن طرفداران سنتی ازرشهای خانواده قرار دارد.
این مسئله را اردوغان چنین فرمولبندی کرده است: «ما طرفدار LGBT (همجنسگرایان زن و مرد، دوجنسگرایان و تراجنسیتیها) نیستیم. ما مخالف LGBT هستیم. ما به عنوان ائتلاف جمهور مخالف آن هستیم، چرا که برای ما خانواده مقدس است. نمیگذاریم کسی به آن توهین کند.»
وزیر کشور ترکیه سلیمان سویلو اما مسئله جامعه رنگین کمانی را با کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ مقایسه میکند. وی با اشاره به آمریکا میگوید، آنها در کودتا موفق نشدند و امروز، حزب جمهوریخواه خلق و همجنسگرایان را کنار هم چیدهاند تا اردوغان را مغلوب کنند.
نگاه احزاب دیگری که با حزب عدالت و توسعه ائتلاف کردهاند در این زمینه متفاوت نیست. در میان آنها حزب «بازهم رفاه» سه وعده انتخاباتی خود را چنین برشمرده است: بستن انجمنهای دگرباشان جنسی، لغو نامحدود بودن پرداخت نفقه و تاسیس آموزش و پرورشی که اخلاق و معنویت را در اولویت خود قرار دهد.
مخالفت با افراد این جامعه در سیاست ۲۰ سال گذشته ترکیه جدید نیست اما این موضوع پیش از این کمتر به دستمایه سیاست ورزی و مقابلهخوانی با رقیب سیاسی بدل شده بود. رقیبی که به دنبال حمایت از این جامعه است.
رابطه با «ترور» یا اطاعت از خدا
روز ۲ مه، اردوغان در سخنرانی خود در شهر مذهبی قونیه، گفت: «آقای کمال و همراهان او فرمان را از کجا میگیرند؟ آنها فرمانشان را از تروریستهای قندیل (شهری کرد نشین در شمال عراق که گفته میشود مقر پکاکاست) میگیرند. ولی ما فرمانمان را از خدا میگیریم».
او به واسطه این جملات آشکارا حزب جمهوریخواه خلق و رئیس آن را به گروه پکاکا که از سوی دولت ترکیه «تروریستی» دانسته میشود منصوب کرد. این در حالی بود که خود و گروه خود را در رابطه با خداوند دانست.
این گفتهها بسیاری را در ترکیه نگران کرده است؛ چرا که گمان میکنند در صورت مسلط شدن حزب عدالت و توسعه و در راس آن اردوغان بر سیاست بعد از ۱۴ مه، همین بیان کافی است تا حملات جدیتری به بزرگترین حزب مخالف او وارد شود یا در صورت پیروزی این حزب با همین دستاویز، از حضور آنها در سیاست جلوگیری شود.
ریشه این گفته اردوغان به حمایت صلاحالدین دمیرتاش، رئیس سابق حزب دموکراتیک خلقها (HDP) و اعضای کنونی حزب از سیاستهای حزب جمهوریخواه باز میگردد. مسئله سر این حمایت نیست، نکته آنجاست که برخی حزب جمهوری دموکراتیک خلقها را حامی پکک و بدین واسه حامی تروریسم میدانند.
این رابطه بیم حزب جمهوریخواه و پکاکا در حالی برقرار شده است که در دایره ائتلاف جمهور، حزب «هداپار» وجود دارد که برخی نیز در ترکیه آن را یک حزب «تروریستی» میدانند. «هداپار» حزبی است که همجنسگرایی را به شدت نکوهش کرده و حتی برخی از مواد قانون اساسی ترکیه را آشکارا قبول ندارد. یکی از مهمترین مسائلی که این حزب با آن مخالفت میکند، آزادیهای زنان است. آنها همچنین رابطه پیش از ازدواج زنان و مردان را نمیپذیرند.
این حزب که از نظر برخی ادامه حزبالله ترکیه است، در منطقه باتمان ترکیه به وجود آمده و ادعا میشود بعضی از اعضای آن در برخی جنایتها دست داشتهاند. از نظر سکولارهای این کشور یکی از معماهای جدی بعد از انتخابات، حضور این حزب در ائتلاف با حزب عدالت و توسعه است.
بین تساهل و مداخلهجویی
حزب عدالت و توسعه، به واسطه ائتلاف با حزب «هداپار» و حزب «بازهم رفاه»، آشکارا با یک پیمان محافظهکارانه وارد رقابت انتخاباتی شده است؛ پیمانی که عملا برخی از اعضای آن سویههای رادیکال دارند.
این در حالی است که نظرسنجیها درباره دینداری در ترکیه نشان از آن دارند که بخش قابل توجهی از جامعه ترکیه توانسته است در سالهای گذشته اصل لائیسیته موجود در قانون اساسی این کشور را درونی کند. شاید به همین خاطر هم هست که مجموع تمام آرای احزاب اسلامگرا در سالهای اخیر به بیش از ۴۰ درصد نرسیده است.
واقعیت آن است که دولت اسلامگرای عدالت و توسعه اگر چه در تمام بیش از ۲۰ سال گذشته تلاش کرد تا جامعه دیندار ترکیه را راضی نگه داشته و اسلامگرایی را در این کشور توسعه دهد، اما تاکنون نتوانسته است با استفاده از این گفتمان به دایره مخاطبان خود چندان بیفزاید.
بر اساس گفتمانی که ائتلاف جمهور پیش گرفته است، برای بسیاری از مخالفین، انتخابات پیش رو انتخاباتی حیاتی است، چرا که گمان میکنند از نظر دینی و قوانین مدنی، ترکیه شاهد فضای عمومی کمتر مسالمتجویانهای خواهد بود.
در طرف مقابل اما به نظر میرسد که نماینده حزب جمهوریخواه خلق، علیرغم آنکه با احزاب اسلامگرایی مانند سعادت و حزب آینده وارد ائتلاف ملت شده است، بیشتر بر تکثر موجود در جامعه دارد. به ویژه که برخی از اعضای حزب جمهوریخواه خلق خود علوی هستند، توسط برخی از گروههای کرد کشور حمایت میشوند و گاه اعضای آن به دیدار برخی از انجمنهای مدافع دگرباشان جنسی میروند.
صدسالگی ترکیه؛ اردوغان چگونه میراث آتاتورک را به چالش میکشد؟
- نویسنده : قیام خوراسانی
- منبع خبر : بی بی سی