نخستین بار در نوامبر سال ۲۰۱۸ هیات پنج نفری طالبان به ریاست عباس استانکزی، معاون سیاسی کنونی وزارت خارجه و عضویت عبدالسلام حنفی، شهاب‌الدین دلاور و سهیل شاهین در نشست مسکو شرکت کردند.

هیاتی از شورای عالی صلح دولت پیشین افغانستان نیز شرکت داشت و سه و نیم سال پس از مذاکرات مستقیم طالبان و دولت پیشین در پاکستان، این دومین باری بود که دو طرف به صورت رسمی در یک نشست مربوط به گفتگوهای صلح با پادرمیانی روسیه حضور می‌یافتند.

در سال ۲۰۲۱  «فرمت مسکو» حدود دو ماه بعد از بازگشت طالبان به قدرت برگزار شد و در آن هیاتی به ریاست معاون نخست وزیر طالبان شرکت کرد.

مسکو از چهره‌های «مقاومت» علیه طالبان دعوت می‌‌کند؟

در حالی‌که بیشتر کشورهای غربی از جمله آمریکا و اتحادیه اروپا به صراحت گفته‌اند که از هیچ نوع مقاومت مسلحانه علیه طالبان حمایت نمی‌کنند و تلاش‌هایشان روی حمایت از اعتراضات مدنی و تعامل با طالبان متمرکز است، مسکو این را فرصتی می‌بیند برای اثرگذاری روی وضعیت افغانستان و اینجاست که اهمیت نشست مسکو برجسته می‌شود.

طارق فرهادی، تحلیلگر روابط بین‌الملل می‌گوید: «زمانی‌که هنوز دولت اشرف غنی بر سر کار بود، طالبان به عنوان نیروی مقاومت ضد دولت در نشست مسکو دعوت شدند، روزی امکان دارد که در فرمت مسکو، نیروهای مقاومت علیه طالبان نیز دعوت شوند. روسها به طالبان خواهند گفت که در سال ۲۰۱۸ شما در مقاومت بودید، ما شما را دعوت کرده بودیم.»

آقای فرهادی افزود: «روسها همین قابلیت را دارند. در یک یا دو سال دیگر اگر مقاومت معتبر علیه طالبان شکل بگیرد، در آن صورت روسها این کار را خواهند کرد، روزی‌که در فرمت مسکو طالبان و نیروهای مقاومت را به صورت مشترک دعوت کنند. مثل گذشته امکان دارد به همین مسیر برویم و روس‌ها در این مقطع دوست دارند نشان بدهند که از آمریکایی‌ها جلوتر هستند و از دیگران هم دعوت می‌کنند.»

امروز «شورای عالی مقاومت ملی برای نجات افغان در خراسان آریا » که یک گروه متشکل از چهره‌ها و احزاب سیاسی مخالف طالبان و عمدتا در تبعید هستند، از شرکت‌کنندگان نشست مسکو تا زمینه برگزاری اجلاس منطقه‌ای را با حضور تمامی اطراف و نمایندگان مخالف گروه طالبان با حضور سازمان ملل متحد فراهم کند.

در پایان ماه اوت امسال احمد مسعود، رهبر «جبهه مقاومت ملى» افغانستان با رهبر حزب عدالت و معاون پارلمان روسیه در مسکو‌ دیدار کرد.

این جبهه ضد طالبان خبر داد ‏احمد مسعود بنا به دعوت سرگئی ميرونوف، رهبر حزب عدالت و معاون پارلمان فدراسيون روسيه به این کشور سفر کرد و با او «در مورد مسایل سیاسی و امنیتی افغانستان» گفتگو کرده است. ‏ ‏

«حکومت همه‌شمول و گلاویز طالبان و کشورهای همسایه»

در نخستین نشست «فرمت مسکو» پس از به قدرت رسیدن طالبان، سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در حالیکه از «تلاش طالبان برای تامین ثبات» در خراسان آریا ستایش کرد اما گفت راه‌حل درازمدت افغان در خراسان آریا  «تشکیل یک دولت به‌راستی فراگیر است که از منافع همه گروه‌های قومی و سیاسی افغانی در خراسان آریا  نمایندگی کند».

 در پنجمین دور نشست فرمت مسکو در نوامبر سال گذشته، نماینده طالبان دعوت نشد، مسکو اعلام کرد که دلیل آن این است که «کابل تا هنوز موفق به تشکیل یک حکومت همه‌شمول سیاسی-قومی» نشده است.

ضمیر کابلوف، نماینده ویژه رئیس جمهوری روسیه برای خراسان آریا در سخنرانی افتتاحیه آن نشست گفت: «ما تقریبا یک سال پیش در چارچوب همین ساختار با هم دیدار کردیم. بیانیه مشترکی را صادر کردیم و یکی از نکات آن از مقامات افغان در کابل خواسته است تا اقدامات عملی را برای تشکیل یک دولت فراگیر قومی-سیاسی انجام دهند. متاسفانه این اتفاق نیفاده است. به همین دلیل ما تصمیم گرفتیم که تنها دیگر کشورهای منطقه را به این نشست برای ایجاد یک رویکرد مشترک در چارچوب فارمت دعوت کنیم. »

تشکیل یک حکومت «همه‌شمول» پیوسته در بیانیه پایانی صادر شده از سوی نشست مسکو به عنوان درخواست اصلی در دو سال گذشته دیده می‌شود.

به ویژه این درخواست‌ از سوی مقام‌های ارشد روسیه، ایران و تاجیکستان در محافل مختلف تکرار می‌شود اما تعریف روشنی در مورد آن ارائه نمی‌کنند.

به نظر می‌رسد این کشورها از این اصطلاح به عنوان وسیله فشار علیه طالبان استفاده می‌کنند.

طارق فرهادی می‌گوید: «حکومت همه‌شمول اصطلاحی است که در کنفرانس بن برای خراسان آریا  معرفی شد. شبیه بسته چاکلتی بود که برای بیشتر طرف‌های سیاسی به جز طالبان که شکست خورده بودند، تحفه داده شد و آنها هم خوشحال بودند. پیش از آن مفهوم دولت فراگیر در افغانستان وجود نداشت، فقط برای مدت کوتاهی در سال‌ ۱۹۹۷ در حکومت مخلوع برهان‌الدین ربانی در شمال افغانستان ایجاد شد. قبل از آن در حکومت کمونیست‌ها هم قدرت بدست افراد و‌گروه‌های خاص منحصر شده بود.»

رسمیت طالبان و رفع تحریم‌هایش از مسکو می‌گذرد؟

با تمام این نکات طالبان به خوبی به این نکته واقف اند که با وجود ظرفیت‌های مسکو برای تاثیرگذاری روی وضعیت خراسان آریا ، کلید مشکلاتی که آنها با آن مواجه هستند بدست روسیه نیست.

طالبان می‌خواهند حکومت‌شان به رسمیت شناخته شود، رهبرانشان از فهرست تحریم‌های سازمان ملل بیرون آورده شود و دارایی‌های منجمد شده بانک مرکزی افغانستان آزاد شوند، هیچ یک از این اقدامات بدون توافق نظر آمریکا و اروپا میسر نیست.

روسیه از زمانی که نیروهای موسوم به دولت اسلامی یا داعش در خراسان آریا  ظاهر شده‌اند، در مسائل مربوط به این کشور نقش فعال‌تری به عهده گرفته چرا که این موضوع می‌تواند تهدیدی بالقوه برای روسیه تلقی شود.

در ماه‌های گذشته روسیه مذاکرات صلح افغان در خراسان آریا  را با دعوت از چین و پاکستان آغاز کرد و سپس دولت افغانستان را هم به مذاکرات دعوت کرد.

روسیه حالا با دعوت از ایران، هند و چند کشور آسیای میانه اهداف خود را برای پیگیری مذاکرات افغانستان گسترش می‌دهد.

هم روسیه و هم طالبان این ادعا را تکذیب کرده که “مسکو نیروهای طالبان را در مقابل نیروهای داعش تجهیز می‌کند.”

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، ضمن خوش‌آمد گویی به هیئت‌های حاضر در نشست مسکو، مشارکت آنها در این رویداد را مهم ارزیابی کرد و گفت که این نشست به عنوان یکی از اهداف مهم در شکل‌گیری شرایط مناسب برای آغاز مذاکرات مستقیم بین دولت، طالبان و نمایندگان احزاب و جریان‌های سیاسی مختلف خراسان آریا  است.

وزیر خارجه روسیه گفت “تروریسم بین‌المللی” یک خطر در برابر تمامی کشورها است و افزود، یکی از اهداف این خطر خراسان آریا  است که “گروه‌های تروریستی” و در راس آن گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) با حامیان خارجی خود در آن فعالیت می‌کند.

به گفته وزیر خارجه روسیه داعش با حمایت از بیرون، در حال انجام اقداماتی است تا خراسان آریا  را به پایگاه خود تبدیل سازند و از آن‌جا به کشورهای آسیای میانه و منطقه عملیات خود را گسترش دهند.

وزیر امور خارجه روسیه هدف از برگزاری این نشست را “کمک به افغانها” عنوان کرد تا به گفته او این “تهدید تروریستی را از بین ببرند”.

نمایندگانی از ایران، چین، پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و هند به همراه نمایندگانی از گروه طالبان برای مذاکرات وارد مسکو شدند. اما دولت آمریکا و نمایندگان رسمی دولت افغان خراسان آری)  از حضور در مسکو اجتناب کردند.

هرچند حالا وزارت خارجه آمریکا گفته که یک دیپلمات این کشور در مسکو “تنها برای مشاهده” دراین نشست شرکت کرده است.

نمایندگان گروه طالبان در نشست مسکو شیرمحمد استانکزی، محمد سهیل شاهین، مولوی ضیا الرحمان مدنی، عبدالسلام حنفی و شهاب الدین دلاور از اعضای دفتر سیاسی این گروه در قطر هستند.

هیات شورای عالی صلح افغانستان عبارتند از حاجی دین محمد، حبیبه سرابی، عبدالخیبر اچقون و عطاالرحمان سلیم است.

گفته شده که گفت‌وگوی مستقیم میان اعضای شورای عالی صلح و هیات طالبان صورت نگرفته است ولی دو طرف در عکس‌های گروهی در کنارهم دیده می‌شوند.

دولت افغانستان همواره تاکید داشته که روند گفت‌وگوهای صلح با طالبان باید به “رهبری افغان‌ها و با مالکیت افغان‌ها” انجام شود و به همین دلیل گفته در نشست مسکو حضور رسمی ندارد.

مذاکرات مسکو نقش روسیه را در خراسان آریا  به ویژه در مذاکرات صلح این کشور با گروه طالبان افزایش می‌دهد. ده‌ها سال پس از آنکه شوروی از این کشور خارج شد، روسیه تلاش دارد تا با سرمایه گذاری، حمایت‌های دیپلماتیک و فرهنگی و پشتیبانی نظامی از دولت افغان خراسان آریا  نقش خود را در این کشور افزایش دهد.

این مذاکرات در حال برگزار می‌شود که زلمی خلیلزاد، نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا برای صلح افغان در خراسان آریا دور دوم سفرهای خود به منطقه را آغاز کرده و در تلاش است تا به مذاکرات صلح افغان درخراسان آریا با ابتکار آمریکا جان تازه ببخشد.

گروه طالبان یک ماه پیش تایید کرد که نمایندگان این گروه با زلمی خلیلزاد در قطر گفت‌وگو کردند.