۸صبح: آقای همایون تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید. در آغاز می‌خواهیم در مورد شفاخانه ولایتی شهید استاد برهان‌الدین ربانی در بدخشان بدانیم که چند بستر دارد و از سوی کدام نهادها تمویل می‌گردد.

فروتن: شفاخانه ولایتی شهید استاد ربانی‌ که نوعیت آن در سیستم نظام صحی «شفاخانه ولایتی» است، ۱۸۰ بستر دارد. موسسه تطبیق‌کننده خدمات صحی در این ولایت موسسه صحی بنیاد آغاخان (Aga Khan health service) است. تمویل‌کننده شفاخانه سازمان صحی جهان (WHO) و صندوق حمایت از کودکان (یونیسف) است که در رأس کل برنامه وزارت صحت‌ عامه قرار دارد. این شفاخانه ۲۷۳ پرسونل صحی دارد که شامل بخش کلینیکی (داکتران) و بخش اداری و خدماتی می‌شود. از میان کارکنان صحی ۱۰۴ تن‌شان را زنان تشکیل می‌دهند. این شفاخانه ۱۷ متخصص، ۳۰  داکتر معالج (MD) و ۸۰ نرس و قابله دارد. ۳۲ تن در بخش‌های لابراتور و فارمسی، فزیوتراپی، واکسین و مشاورت تغذی کار می‌کنند و سه نفر دیگر در بخش کووید-۱۹ فعالیت دارند.

۸صبح: شفاخانه ولایتی شهید استاد ربانی به چه تعداد از باشنده‌گان بدخشان خدمات صحی ارایه می‌کند؟

فروتن: نفوس مستقیم تحت پوشش این شفاخانه ۱۱۶ هزار نفر است. نفوس غیرمستقیم، کل جمعیت بدخشان که حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر می‌شود، تحت پوشش عرضه خدمات این شفاخانه قرار دارند.

۸صبح: در شفاخانه ولایتی شهید استاد ربانی، کدام بخش‌ها (دیپارتمنت‌ها) وجود دارد و چه نوع بیماران تداوی می‌شوند؟

فروتن: شفاخانه‌ ولایتی شهید استاد ربانی در بدخشان شامل دیپارتمنت‌های جراحی، نسایی ـ ولادی، داخله عمومی، داخله اطفال، اورتوپیدی، جراحی عصبی، دندان و صحت ‌روانی می‌شود. در این شفاخانه مجموع مریض‌ها در داخل بستر و به‌شکل «سراپا» تداوی می‌شوند. بخش‌های دیگر شفاخانه شامل خدمات تشخیصیه و حمایتی شامل لابراتور مرکزی، بانک خون، بخش فزیوتراپی، صحت‌ روانی، اکسری و معاینات تلویزیونی است. این شفاخانه در بخش‌ عاجل و ۲۴ ساعته به باشنده‌گان بدخشان خدمات عرضه می‌کند. شفاخانه بدخشان عملیات‌خانه‌های مجهز دارد که شامل عملیات‌‌خانه‌های جراحی نسایی ـ ولادی، اورتوپیدی، جراحی عصبی‌ و دندان می‌شود. بخش دیگر این شفاخانه مراقبت‌های جدی (ICU) و مراقبت‌های جدی نوزادان (NICU) را در بر می‌گیرد. اطفال سوءتغذی، در بخش مراقبت‌های جدی نوزادان (Screening) می‌شوند و همزمان به‌شکل «سراپا» و داخل بستر تداوی می‌گردند. در بخش دیگر مریضان سراپا (OPD) داکتر مشخص دارد. این داکتر مریض‌ها را می‌بیند و براساس تشخیص‌ نوعیت بیماری اقدام به بستر یا تداوی «سراپا» می‌کند.

۸صبح: آمارهای ارایه‌شده از سوی رسانه‌ها نشان می‌دهد که در بدخشان هنوز افراد زیادی به ویروس کرونا مبتلا می‌شوند. امکانات شفاخانه برای تشخیص و تداوی این ویروس چگونه است؟

فروتن: یک لابراتوار مجهز به نام «PCR» داریم که وظیفه‌اش آزمایش و تشخیص است. این لابراتور تشخیص می‌دهد که بیمار مشکوک به کرونا است یا خیر. سه نفر پرسونل مجرب در این بخش وجود دارند که در این زمینه کار می‌کنند. به‌طور مثال، در سه ماه گذشته سه هزار و ۵۶۸ نفر را آزمایش کرونا کرده‌ایم که نتیجه ۹۲۸ تن‌شان مثبت بوده است. تقریباً ۲۶ درصد از کسانی که آزمایش داده‌اند، به کرونا مبتلایند. این شفاخانه مرکز واکسین کرونا دارد و مردم می‌توانند بیایند و واکسین کنند.

۸صبح: چه اقدامات و تدابیری برای محدود ساختن شیوع بیماری‌های انتقالی مانند توبرکلوز، کولرا، ملاریا، سرخکان و سایر امراض ساری انجام می‌دهید؟

فروتن: مرکز تشخیص توبرکلوز در این شفاخانه موجود است. سال گذشته حدود ۱۰۰ مریض مبتلا به توبرکلوز در این شفاخانه تداوی شدند. واقعات توبرکلوز چه به‌شکل بستر و چه به‌شکل سراپا تداوی می‌شود. در این مدت مریض کولرا نداشتیم. مریض‌های اسهال و استفراغ در ماه‌های بهار و تابستان بالا می‌رود. بخش انتانی، نظر به کتگوری مریض‌ها اطفال مصاب به اسهال و استفراغ را بستری و تداوی می‌کند. واقعات اختلاطی سرخکان نیز داخل بستر می‌شوند. ما سال ‌پار واقعات زیادی از سرخکان داشتیم. امسال تا هنوز واقعات سرخکان شروع نشده است. یکان واقعات انفرادی به‌شکل «سراپا» می‌آیند. در سه ماه اول پارسال و شروع فصل تابستان میزان واقعات سرخکان بسیار بالا رفته بود که در آن زمان روزانه تا ۳۰ مریض را بستری می‌کردیم. واقعات اختلاطی ملاریا امسال کمتر داریم. اگر واقعات کتلوی مثل اسهالات و مشکوک به کولرا رخ بدهد و از کنترل تقریباً خارج باشد، یک کمیته را «APR» می‌گوییم که بخش رسیده‌گی به حوادث عاجل است. در این کمیته اعضای اکثریت موسسه‌های ملی و بین‌المللی زیر ریاست وزارت صحت عامه کشور قرار دارند. این کمیته در قسمت مدیریت عمومی کنترل و تداوی چنین امراض، تصمیم می‌گیرد که طبعاً تطبیق‌کننده پروگرام ما [شفاخانه بدخشان] هستیم.

۸صبح: چه اقدامات و کارهایی را برای پیش‌گیری و کنترل بیماری‌های مزمن مانند مریضی‌های قلبی، قند بلند خون و سرطان انجام می‌دهید؟

فروتن: در این شفاخانه برای امراض قلبی، شکر و سرطان مرکز تشخیصیه ویژه وجود ندارد. واقعات امراض قلبی هم بسیار زیاد است. فشار بلند هم بسیار زیاد می‌آید، خصوصاً آن‌هایی که اختلاطی و فلج می‌شوند. وسایل تشخیصیه لازم را در اختیار داریم. مریض‌های قلبی و فشارهای بلند اختلاطی ماهانه به‌طور اوسط ۴۵- ۵۰ مریض داخل بستر می‌شوند. باید بگویم که مریض‌های «سراپا» شامل این آمار نیستند؛ تنها مریضانی که بستری می‌شوند، به این میزان است. به همین شکل مریضان شکر چک و کنترل می‌شوند، واقعات اختلاطی داخل بستر و کسی که زخم‌های پیش‌رفته پیدا می‌کند، نیز داخل بستر تداوی می‌شود، چه به‌شکل داخله‌ و چه به‌شکل جراحی و اورتوپیدی.

۸صبح: آیا ماشین‌آلات و تجهیزات پزشکی در این شفاخانه متناسب با نیازمندی‌های مریضان وجود دارد؟

فروتن: این شفاخانه مجهز با تمام وسایل لازم جراحی و تشخیصیه در سطح یک شفاخانه ولایتی، حتا بالاتر از آن است. وسایل تشخیصیه بسیار زیاد است. لابراتوار بسیار مجهز موجود است که معاینات مغلق خون را اجرا می‌کند. از نظر ماشینری در بخش انستیزی تمامش را داریم، بسته‌های مکمل (سیت‌ها و پکیج‌های) جراحی را داریم. دستگاه جراحی ماشینی بدون پاره کردن بدن (لپروسکوپی) جراحی در شفاخانه در اختیار داریم. این دستگاه تنها در کابل و بعضی از شفاخانه‌های خصوصی پیدا می‌شود که ما آن را نیز داریم. عملیات‌ها را خصوصاً کیسه صفرا را از طریق لپروسکوپی انجام می‌دهیم.

۸صبح: چه نوع عملیات‌هایی در شفاخانه ولایتی شهید استاد ربانی صورت می‌گیرد و آیا ضرورت‌های مریضان را در این ولایت مرفوع می‌کند؟

فروتن: در مجموع عملیات‌های عاجل در این شفاخانه صورت می‌گیرد، در هر رده‌بندی که بوده باشد. عملیات‌های انتخابی مغلق و پیچیده را به‌مراتب بالاتر از شفاخانه ولایتی در سطح شفاخانه حوزه‌ای و حتا در سطح شفاخانه «Tertiary» اجرا می‌کنیم؛ چون مردم اقتصادشان خوب نیست و توانایی رفتن به‌ بیرون از کشور را ندارند. در این شفاخانه عملیات بندش‌های معده، سنگ‌های گرده، جاغور و همه عملیات‌های بطنی، جراحی اعصاب و اورتوپیدی صورت می‌گیرد. ما در این شفاخانه چندین عملیات باز کردن سر (Craniotomy) را نیز انجام داده‌ایم. عملیات‌های نسایی ـ ولادی به‌طور منظم صورت می‌گیرد. ما در شفاخانه ولایتی به‌‌طور اوسط در یک ماه حدود ۲۸۰ تا ۳۰۰ عملیات جراحی انجام می‌دهیم.

۸صبح: در صورتی که این شفاخانه و داکتران توانایی تشخیص و عملیات یک مریض را نداشته باشند، این واقعات را به کجا ارجاع می‌دهید و چگونه برای چنین بیماران عرضه خدمات صحی فراهم می‌کنید؟

فروتن: واقعات مغلق و خیلی پیچیده که امکانات و ظرفیت این شفاخانه ایجاب نکند را توسط آمبولانس به شفاخانه حوزه‌ای کندز انتقال می‌دهیم. وقتی مریض به شفاخانه حوزه‌ای کندز با آمبولانس بدخشان انتقال پیدا می‌کند، طبعاً دیگر مسوولیت تداوی بر دوش آن شفاخانه می‌شود. اگر آن‌ها نیز توانایی تداوی مریض را نداشته باشند، مریض را به کابل انتقال می‌دهند.

۸صبح: شما می‌دانید که آمار بیماران سرطان در کشور بلند گزارش شده است. وضعیت در بدخشان از چه قرار است؟

فروتن: واقعات مریض‌های سرطانی وجود دارد، اما این شفاخانه مرکز تشخیص سرطان ندارد. مریض‌های سرطان معمولاً به کابل ارجاع داده می‌شوند. در شفاخانه جمهوریت در سطح متوسط خدمات تشخیصیه انجام می‌شود. تداوی سرطان مصارف هنگفتی کار دارد و اکثراً این نوع مریض‌ها به پاکستان می‌روند.

۸صبح: حضور داکتران زن در این شفاخانه چگونه است؟ تحت کدام شرایط کار می‌کنند؟ آیا داکتر متخصص زن حضور دارد؟

فروتن: در این شفاخانه ۱۲ متخصص زن کار می‌کنند. همه کارمندان صحی زن به‌ شمول این متخصصان، از حقوق و امتیازات متناسب به بست و وظیفه‌شان برخوردارند. موسسه خدمات صحی بنیاد آغاخان، معاش‌شان را می‌پردازد.

۸صبح: آیا تدابیری برای حفاظت از کارکنان خدمات صحی دارید؟

فروتن: تمام کارمندان صحی واکسین کرونا و زردی سیاه شده‌اند. آن ‌عده‌ای که نشده‌اند، در ساحات خطر هستند و در هنگام تماس با امراض انتانی با وسایل محافظتی مجهز می‌شوند. همه کارکنان ما در جریان کار از وسایل محافظتی استفاده می‌کنند.

۸صبح: مهم‌ترین دستاوردهای این شفاخانه که کار شما را نسبت به انجام وظایف روزمره و متداول متمایز می‌سازد، چیست؟

فروتن: پیشتر هم در مورد عملیات‌ها اشاره کردم که ما عملیات‌های باز کردن سر و بندش‌های معده را انجام می‌دهیم. در بخش ماشینری، مهم‌ترین دستاورد شفاخانه، دستگاه تولید و ذخیره آکسیجن است. در کنار این‌که آکسیجن به ‌قدر کافی تولید می‌کنیم، در ذخیره‌گاه‌ها (سلندرها) ذخیره می‌‌کنیم. ضرورت نداریم که آکسیجن از بیرون ولایت تهیه کنیم. اکثریت مریضانی که از امراض پیش‌رفته تنفسی رنج می‌برند، همه در شفاخانه بستر و به‌شکل ۲۴ ساعته به ‌قدر ضرورت آکسیجن داده می‌شوند. علاوه بر این، ما برای کل کلینیک‌های بدخشان آکسیجن تولید می‌کنیم. از مهم‌ترین دستاوردهای دیگر ما مرکز تداوی از راه دور است. در این شفاخانه مرکزی وجود دارد که از طریق انترنت به شفاخانه فرانسوی‌ها در کابل وصل است. این مرکز همچنان با اکثریت کلینیک‌های بدخشان وصل است. واقعات پیچیده و مغلق با متخصصان شفاخانه فرانسوی‌ها در جریان گذاشته می‌شود، مشوره‌های لازم‌ گرفته و بعداً تداوی صورت می‌گیرد. ماشین «لپروسکوپی» را که پیشتر یادآور شدم، از تجهیزات پیش‌ر‌فته دیگر این شفاخانه است.

۸صبح: اکثریت شفاخانه‌های ولایتی در کشور از نبود برق شکایت دارند. از آن‌جایی که باشنده‌گان شهر فیض‌آباد همواره از ناحیه کمبود برق در این ولایت شکایت دارند، شما در این زمینه با چه مشکلاتی مواجه هستید؟ تیل ماشین‌های شما را کی می‌پردازد و چگونه این مشکل را مدیریت می‌کنید؟

فروتن: ما برق ۲۴ ساعته داریم. برای فعلاً به برق شهری شورابک وصل هستیم. از ناحیه برق هیچ مشکلی نداریم. قبلاً ماشین داشتیم، حالا از ناحیه برق با مشکل مواجه نیستیم.

۸صبح: از دستاوردها و پیش‌رفت‌ها یاد کردید، حالا از چالش‌ها بگویید که با چه مشکلاتی مواجه هستید؟

فروتن: در قسمت دوا و معاشات و وسایل در سطح یک شفاخانه ولایتی مشکل نداریم. به قدر کافی و به‌‌موقع معاش‌ها می‌رسد و نیازمندی‌ها از سوی نهادهایی که یاد کردم، تامین می‌شود. باید بگویم که همه خدمات در این شفاخانه رایگان است. عمده‌ترین چالش ما ازدحام بیش از حد مراجعان است. این شفاخانه از لحاظ بستر، ظرفیت لازم را ندارد. بیشتر وقت‌ها سطح اشغال بستر در این شفاخانه به ۱۵۰ بستر می‌رسد. در حقیقت از ۱۰۰ درصد جذب بستر ما بالاتر است؛ به این معنا که ۱۸۰ بستر شفاخانه اکثر اوقات تکمیل است. وقت‌هایی می‌شود که در چپرکت‌ها دودو مریض می‌داشته باشیم؛ چون مریض بیش از گنجایش مراجعه می‌کند.

۸صبح: از همکاری و تمویل موسسه‌ها یادآوری کردید، خواست شما از این نهادها چیست؟

فروتن: انتظار ما این است که موسسه‌های کمک‌کننده به تداوم حمایت‌های‌شان امکانات بیشتری فراهم کنند تا سطح پوشش را از ۱۸۰ به ۳۰۰ بستر بالا ببریم. بدخشان از مرکز کشور فاصله زیادی دارد. از ولایت کندز که شفاخانه حوزه‌ای در آن واقع است، نیز فاصله زیادی دارد. اکثراً بیماران در مسیر راه تلف می‌شوند. این شفاخانه به کمک موسسه‌ها باید به شفاخانه حوزه‌ای ارتقا کند. اگر حوزه‌ای نمی‌شود، حداقل «اپ‌گریت» [درجه بالاتر] شود تا بتوانیم به‌شکل درست به مشکلات مردم رسیده‌گی کنیم.

۸صبح: با توجه به معلوماتی که ارایه کردید، چند بخش مهم تذکر نرفت، از جمله بخش گوش‌ و گلو و چشم. مریضانی که از این ناحیه‌ها رنج می‌برند، در کجا تداوی می‌شوند؟

فروتن: ما خدمات چشم، گوش ‌‌و گلو نداریم. خدمات جلدی و جراحی عصبی پیش‌رفته و اورتوپیدی پیش‌رفته هم نداریم. خدمات صحت روانی پیش‌رفته هم نداریم. این‌ها نیز از جمله چالش‌های کلان است. توقع ما این است که امکانات بیشتری فراهم شود تا بخش‌های مختلف امراض در این شفاخانه وسعت داده شود. مریضانی که از این ناحیه‌ها رنج می‌برند، معمولاً به شفاخانه حوزه‌ای و یا هم به کابل ارجاع داده می‌شوند. با توجه به شرایط بد اقتصادی مردم، این یک مشکل جدی است.

۸صبح: تشکر از این‌که وقت‌تان را در اختیار ما قرار دادید.