شیرمحمد عباس استانکزی، معاون وزیر خارجه طالبان، می‌گوید ممانعت از تحصیل دختران نقض حقوق نیمی از جمعیت خراسان آریا است. آقای استانکزی در انتقادی تند و بی‌پیشینه از حکومت طالبان گفته است راه ندادن دختران به مکتب/مدرسه “راه حل نیست”.

آقای استانکزی این اظهارات را در سخنرانی خود در مراسم ششمین سالگرد درگذشت ملا اختر محمد منصور، رهبر پیشین طالبان روز یکشنبه (اول جوزا/خرداد) در کابل بیان کرد.

او گفت: “در افغانستان تا به حال هیچ‌کس حقوق شرعی زنان را در مناطق روستایی نداده است. تا به حال بیوه، حق ازدواج ندارد. اگر زنی حق ارث بخواهد، تمام دنیا بر خلاف شرع به او می‌خندند. حق تعلیم برایش داده نمی‌شود. این زنان اسلام و شریعت را کجا خواهند آموخت؟ در مکتب و مدرسه باید بیاموزند، مگر نه؟ این وظیفه دولت است که جلوی فساد را بگیرد. زنان باید از حقوقی که خدا، پیامبر و فرهنگ افغانستان حکم می‌کند برخوردار شوند.”

وی از طالبان خواست تا خود را با خواسته‌ها و مشکلات مردم تطبیق بدهند و اگر این کار را نکنند، زمان زیادی در قدرت نخواهند ماند.

از زمانی که طالبان در ماه اوت/آگوست پارسال به قدرت رسیدند، مکاتب/مدارس دخترانه بالای کلاس ششم را تعطیل کردند و صدها هزار دختر ماه‌ها از تحصیل بازماندند.

استانکزی کیست؟

اظهارات شیرمحمد عباس استانکزی، به عنوان یکی از اعضای ارشد طالبان، نشان‌دهنده اختلاف نظر در سطح رهبری در زمینه آموزش و حقوق زنان در حکومت طالبان است.

شیرمحمد عباس استانکزی در مذاکرات طالبان و آمریکایی‌ها و همچنین با دولت قبلی افغانستان از چهر‌ه‌های اصلی بود و چند سال در روند مذاکرات دوحه فعالانه حضور داشت.

بعد از روی کار آمدن گروه طالبان و اعلام کابینه سرپرست از طرف این گروه، او معاون وزارت خارجه شد. سپس گزارش‌هایی از ناراضی بودن آقای استانکزی در بعضی رسانه‌ها منتشر شد.

او مدت‌ها در مجالس اصلی طالبان حضور نداشت و بیشتر در امارات به سر می‌برد ولی چند روز پیش با عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیر طالبان به کابل بازگشت.

اختلاف درونی میان طالبان عمیق‌تر شده؟

گمانه‌زنی‌ها در مورد اختلاف نظر او با بعضی دیگر از چهره‌ها با سیاست‌های اعلام‌شده حکومت طالبان به خصوص زمانی بالا گرفت که بعضی از رهبران ارشد طالبان از شاخه “حقانی” در مراسم شاخه دیگر دیده نشدند.

همچنین زمانی که طالبان در سوم حمل/فروردین سال جاری، تصمیم قبلی خود در مورد اجازه بازگشت دختران به دبیرستان‌ها (دوره متوسطه و لیسه) را پس گرفت و گفت تا اطلاع ثانوی این مدارس همچنان تعطیل خواهند بود، گفته شد در این زمینه میان رهبران طالبان اختلافاتی به‌وجودآمده است.

موضوع آموزش دختران و فرامین مربوط به زنان در سطح رهبری طالبان به موضوعی حساس مبدل شده است.

گفته می‌شود، میان برخی از رهبران تندرو و “تندورتر” در این زمینه اختلاف‌نظر وجود دارد.

اخیراً منابع متعددی در تماس با بی‌بی‌سی تایید کرده‌اند که شمار انگشت‌شماری از افراد تندرو اما بسیار تأثیرگذار در گروه طالبان با رفتن دختران به مکاتب مخالف هستند، در حالی که برخی از افراد مهم دیگر موافق هستند.

این نخستین بار است که فردی در سطح آقای استانکزی به‌صراحت خواستار اصلاحات در رویکرد حکومت طالبان شده است که نشانگر عمیق‌تر شدن اختلاف‌نظر در سطرح رهبری طالبان است.

عده‌ای از اعضای طالبان قبلا در صحبت با رسانه‌ها دستور طالبان در مورد ضرروت پوشانده شدن صورت زنان را “در حد توصیه” توصیف کرده بودند اما وزارت امربه‌معروف و نهی از منکر طالبان گفته است در صورت رعایت نکردن آن از طرف زنان، بستگان مرد آن‌ها مجازات خواهند شد.

اعمال محدودیت‌های فزاینده بر زنان از سوی طالبان واکنش‌های بین‌المللی در پی داشته است.

اخیراً نمایندگان ویژه آمریکا برای افغانستان گفتند که “مخالفت یکپارچه بین‌المللی” با محدودیت‌های فعلی و در حال گسترش بر حقوق و نقش زنان و دختران در جامعه را به وزیر خارجه طالبان، منتقل کرده‌‌اند.

طالبان خواستار عادی شدن روابط دیپلماتیک با آمریکا هستند. اما نمایندگان آمریکا برای افغانستان تاکید کرده‌اند که “دختران باید به مدرسه/مکتب بازگردند، زنان باید آزادانه رفت‌و‌آمد و بدون محدودیت کار کنند تا پیشرفتی برای عادی سازی روابط باشد.”

محمدناصر رهیاب، استاد زبان فارسی در دانشگاه هرات و از چهره‌های ادبی افغانستان، بر اثر «ایست قلبی» صبح امروز یکشنبه ۸ دلو/بهمن (۲۸ ژانویه) درگذشت. او در سال ۱۳۳۳ در غوریان هرات زاده شد و فارغ‌التحصیل دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کابل بود. آقای رهیاب در سال‌های گذشته رئیس دانشگاه خصوصی غالب در هرات بود.

«سپیده‌دم داستان‌نویسی افغانستان»، «گره به باد مزن»، «شعر، هنر زبانی زیبا»، «سامان‌گرایی در نوشتار دانشگاهی»، «نقد ادبی» و «سبک‌شناسی» بخشی از آثار منتشرشده محمدناصر رهیاب هستند.

استاد محمدناصر رهیاب را سال‌ ۱۹۹۷ بار اول در صنف/کلاس پنهان داستان‌نویسی با نام «کورس/دوره سوزن طلایی» دیدم. آن روزها مانند همین روزها، طالبان به قدرت رسیده بودند.

در این میان بود که بسیاری از پسران هجرت پیشه کرده بودند و گزارش‌هایی هم از «خودسوزی» برخی از دختران منتشر می‌شد. در آن زمان نیز طالبان به مانند امروز سخت‌گیریهای شدید، به‌ویژه بر زنان و دختران، اعمال کرده بود.

خفقان، کوچه کوچه هرات و لحظه به لحظه زندگی‌ام را می‌جورید. دیوار خانه‌مان خشت خشت بلندتر می‌شد و شهر طالبانی‌تر. یک کف دست، امید نبود تا روز را به شب برسانم،‌ شب را به روز. طالب با شلاقش همیشه و همه‌جا خبردار ایستاده بود، مبادا که سبزه‌ای سر بزند. این تنها حال من نبود، حال لیلا، شیما، کلثوم هم همین بود؛ طالب که قفل بزرگی بر لیسه (دبیرستان) مهری هروی زد، پراکنده شدیم، ناامید، تنها… شهر زود فراموش‌مان کرد.

«روایتگر روزگار خودتان باشید»

در آن روزها، این ناصر رهیاب بود که خضر زندگی ما شد. جمع‌مان کرد و گفت: «روایتگر روزگار خودتان باشید. این روزها همیشگی نیست.»

استاد پیچیده در پتو، چهار سال تمام تابستان و زمستان، بهار و خزان هر دوشنبه، فاصله دکان دوا فروشی‌اش (داروخانه) را از جاده عیدگاه تا جاده بانک خون هرات رکاب می‌زد. پشت دروازه «خانه سوزن طلایی» که تک تک می‌کرد (در می‌زد)، برای ما چهار دختر زندگی آغاز می‌شد… با ورود او قیام می‌کردیم و این‌طوری قیامت سیاه طالبانی را از این دوشنبه تا دوشنبه بعدی تاب می‌آوردیم. استاد در آغاز کلاس می‌پرسید که در هفته پشت‌سر چه کتاب‌هایی خوانده‌ایم.

می‌دانست کتاب داستان پیدا کردن در هرات تحت کنترل طالبان آسان نیست. نه اینترنتی بود، نه پی‌دی‌افی. کتاب فروشی‌های شهرنو هم بیشتر کتاب‌های مذهبی می‌فروختند. البته در دکان‌های ترکاری (سبزی‌فروشی)، می‌شد کتاب داستان‌کرایی پیدا کرد منتها آثار فهمیه رحیمی بود، امیرعشیری …

استاد اگر دستش به کتابی می‌رسید، لای پتویش یا در ترک بایسکلش (دوچرخه‌اش) داخل یک پلاستیک تیره برای ما می‌آورد. تاکید داشت کتاب‌های خوبی را که می‌یابیم با همدیگر شریک کنیم.

در کلاس بعد از اینکه اسم کتاب‌هایی را که خوانده بودیم، می‌شنید؛ در مورد درون مایه آن آثار می‌پرسید. از شخصیت‌پردازی‌ها می‌پرسید و اینکه چقدر آن کتاب را دوست داشتیم و چرا. و بعد خودش درباره یکی از اصول داستان‌نویسی بحث می‌کرد و در آخر هم در مورد داستان‌هایمان که جلسه قبل برای نقد داده بودیم، مفصل نظریاتش را بیان می‌کرد.

وظیفه می‌داد تا داستان‌های همدیگر را بخوانیم و در موردش حرف بزنیم. به دقت به گفته‌های ما گوش می‌داد. گاهی کلاس چهار ساعت طول می‌کشید. استاد عجله نداشت، به ساعتش نگاه نمی‌کرد و یادش می‌رفت نان‌آور خانه‌اش است و دکانش قفل مانده است.

آن روزها نه استاد تلفنی داشت و نه هم کلاس ما شماره‌ای. برای همین گاهی که استاد همراه فامیل برای دید و بازدید به برناباد، دهی در حومه هرات می‌رفتند، و به کلاس نمی‌آمد، دنیا دوباره بر ما سیاه می‌شد.

«سوزن طلایی» در گوشه پوشیده خودش نه تنها محلی پیوند ما چهار دختر با همدیگر شده بود، بلکه محل پیوند دوباره ما با انجمن ادبی هرات شد. بعد از حضور طالبان، تنها مردان بودند که اجازه داشتند در جلسات انجمن ادبی شرکت کنند.

آقای رهیاب در آن دوره که استاد دانشکده ادبیات هرات بود و از اعضای اصلی برد رهبری انجمن ادبی، پیشنهاد داد تا داستان‌هایمان را برای نقد و نظر به انجمن بفرستیم.

در انجمن هم با اعضا صحبت کرده بود تا در روزهای دیدارهای ادبی مردانه، زمانی را هم برای خوانش داستان‌های ما دختران کنار بگذارند. اعضا پذیرفته بودند. نباید طالب مخالفتی می‌داشت ما که حضور نداشتیم، فقط داستان‌هایمان بودند.

هر جلسه یکی از اعضا، داستان یکی از ما دختران را می‌خواند و بعد هم نقد و نظر صورت می‌گرفت. استاد در دوشنبه دیدار همه یادداشت‌های جلسات مردانه را برای‌ ما می‌آورد. یادم هست که داستان «با دستان خالی» مرا زنده‌یاد نظام‌الدین شکوهی خوانده بود. داستان‌های ما با کمک استاد در تنها روزنامه آن روزهای شهر، «اتفاق اسلام» زیر نام خود ما چاپ شد. شهر پنهانی دروازه‌هایش را به روی ما گشوده بود، قفل‌ها را شکسته بود.

یقینا استاد ناصر رهیاب با خلق دوباره امید به زندگی برای ما خودش را در خطر بزرگی قرار داده بود. با همت استاد ناصر رهیاب و دیگر یاوران سوزن طلایی، روایت گران دیگری نیز در کوچه‌های هرات سبزه شدند، و سر زدند. ناصر رهیاب مشعل‌دار روشنایی شد در دوره‌ای که سیاهی بختک بخت دختران شهر بود.

بعد از بدست گرفتن قدرت دوباره طالبان در آگست ۲۰۲۱، استاد در کوچه‌های هرات ماند تا با حضورش و فعالیت‌هایش این پیام را برساند که این روزهای سیاه رفتنی‌ست و سیاهی تقدیر تا ابد هیچ جوان آن سرزمین نیست. استاد ناصر رهیاب، افغانستان را با فراز و نشیب‌های اجتماعی – فرهنگی، سیاسی-اقتصادی تجربه کرده بود، و می‌دانست که امید تنها راه مقاومت و مبارزه است.

حالا استاد نه تنها نور کوچه‌های هرات است بلکه ستاره آسمان افغانستان شده است تا بگوید روشنایی بر سیاهی پیروز است. ما دختران هرات می‌دانیم که استاد جاودانه‌ترین روشنایی شهر است و یادش بر تارک تقدیر و تاریخ ما جاودانه است.

طالبان، «حکم قصاص» را بر ۲ تن در غزنی اجرا کردند

دادگاه عالی طالبان در اعلامیه‌ای، رسما تائید کرد که پنج‌شنبه ۳ حوت/۲۲ فبروری، «حکم قصاص» دو تن را پس از تائید ملاهبت‌الله آخندزاده، رهبر این گروه، در ولایت غزنی اجرا کرده است. برخی از رسانه‌های محلی افغانستان نیز گزارش داده‌اند که این افراد از سوی طالبان در حضور مردم در ورزشگاه غزنی، تیرباران شدند.